Het is aan de coronapandemie te danken dat digitalisering in de zorg zo’n grote vlucht heeft genomen. Tegelijkertijd is het omgekeerde het geval: digitalisering heeft de zorg behoed voor erger. Het bleek een uitstekende oplossing in een periode waarin fysiek contact niet mogelijk of wenselijk was. Nu is er nóg een crisis die smacht naar digitale oplossingen, de klimaatcrisis. Deze crisis staat nog lang niet prominent genoeg op de agenda, betogen de initiatiefnemers van de ‘Klimaatcasus voor digitale gezondheid’: zorgstrateeg Lucien Engelen, RvB-voorzitter van het Maastricht UMC+ Helen Mertens en RvB-voorzitter van het Radboudumc Bertine Lahuis - in samenwerking met Deloitte, het ministerie van VWS en het Laurentius ziekenhuis in Roermond.
Zeg je klimaat, dan zeg je CO2-uitstoot. En dat is – aldus Engelen en consorten – een ondergeschoven kindje. “Verduurzaming in de zorg gaat tot nu toe vooral over afvalstromen en energie. Maar er is een nog véél grotere slag te slaan als het gaat om het terugdringen van de CO2-uitstoot.”
Recente cijfers zal Engelen presenteren op het ICT&health congres in mei - het onderzoek loopt nog. Maar met een simpele rekensom geeft hij nu al een inkijkje in de impact die digitalisering kan hebben. “In 2015 telden we 8,8 miljoen eerste polibezoeken per jaar. Stel dat al deze patiënten – die slechts een derde van alle polibezoeken vertegenwoordigden – met de auto kwamen, dan zijn er meer dan 90 miljoen kilometers verreden voor gesprekken die deels ook vanuit huis hadden kunnen plaatsvinden.”
Al die kilometers dragen direct bij aan een ongezonde leefomgeving, stelt Lahuis. “Door niet in te zetten op duurzaamheid, veroorzaken we dus eigenlijk ongezondheid.”
Zorg op afstand verankeren
Dat met zorg op afstand veel meer kan dan we ooit mogelijk achtten, bleek de afgelopen twee jaar meer dan ooit. Mertens: “We dachten altijd dat je een slechtnieuwsgesprek niet op afstand kon voeren. Nu moest het opeens. En wat bleek: patiënten zijn heel tevreden. Ze zitten in hun eigen omgeving, te midden van hun naasten. Ze kunnen het nieuws in hun eigen omgeving verwerken en beter meedenken over het vervolgtraject.”
Kunst is om de nieuwe werkwijze nu in reguliere zorgprocessen te verankeren. Mertens: “Na de eerste coronpiek zag ik hoe snel onze zorgverleners hun spreekuren weer als vanouds invulden. Maar dat gingen we toch niet meer doen? Het kan niet zo zijn dat we straks ‘gewoon’ weer alles opengooien. Dus hebben we in KPI’s (key performance indicators, red.) vastgelegd welk percentage van de consulten digitaal moet blijven.”
Ook in het Radboudumc zijn dergelijke afspraken gemaakt. “Het maakt geweldig uit in de reisbewegingen”, aldus Lahuis.
Slimmere processen
Het anders inrichten van de zorg heeft natuurlijk gevolgen voor keuzes die gemaakt kunnen worden omtrent vastgoed. Minder reisbewegingen betekent minder parkeerplekken, het geld daarvoor kan wellicht elders in de zorg ingezet worden. Slimmere processen zorgen ervoor dat minder dan wel andere wachtruimtes nodig zijn. Controles en metingen vanuit huis maken onderzoeksruimtes deels overbodig.
Tegelijkertijd moet de zorg voor de steeds oudere en complex ziekere patiënt wel worden geborgd. Hier liggen veel kansen, maar het is ook een knelpunt, want nieuw- en verbouw zijn kostbaar. Het MUMC+ en het Radboudumc waren allebei aan nieuwbouw toe en kunnen ook op dit gebied dus vol inzetten op duurzaamheid.
Het Radboudumc mag zich binnenkort zelfs het meest duurzame ziekenhuis van Europa noemen. Maar nieuwbouw is op korte termijn niet voor iedereen weggelegd. “Als je nog tien jaar moet afschrijven is het een ander verhaal”, aldus Lahuis. “Niemand heeft een paar miljoen op de achterbank liggen. Daar hebben we de overheid bij nodig.”
Samen opschalen
Groot voordeel van de snelle overgang op digitale zorgverlening door de coronacrisis was dat heel snel in beeld was wat er wel en niet werkte. Engelen juicht dat toe. “We moeten af van aannames als ‘het werkt niet’ of ‘de patiënt wil dit niet’. We hebben nu gezien dat er heel veel kan, maar ook wat niet werkt. Dat is belangrijk, want we hebben concrete inzichten nodig op basis waarvan we weloverwogen keuzes kunnen maken.”
Vervolgens moeten succesvolle interventies snel en efficiënt worden opgeschaald, schetst Lahuis. “Er zijn steeds meer initiatieven omdat de bewustwording groeit. Maar niet al die initiatieven zijn even effectief. Daarom moeten we goed monitoren en waar nodig snel opschalen. Dat laatste gebeurt nu nog weinig. ‘Not invented here’ speelt daarbij nog te vaak een rol.” Engelen vreest dat veel zorginstellingen simpelweg geen oog hebben voor de mogelijkheden, ook omdat ze te druk zijn. “Het wordt niet benoemd en niet gezien, overigens ook als onderdeel van de oplossing voor het arbeidsmarktprobleem. Om Cruijff aan te halen: ‘Je gaat het pas zien als je het doorhebt’.”
Bij verantwoordelijkheid nemen voor het klimaat kunnen we niet om digitalisering heen
‘Niet optioneel meer’
De vrijblijvendheid moet er vanaf, is een belangrijke boodschap. “Optioneel is het allang niet meer”, aldus Mertens. “Als we verantwoordelijkheid willen nemen voor de gezondheid van mensen, kunnen we er niet omheen. We hebben klimaatdoelen te behalen. Daarvoor is digitalisering een must. Wij investeren dit jaar dan ook tien miljoen euro extra in innovatie, daarbij gaat het ook om digitalisering en duurzaamheid.”
Bovendien groeit de druk vanuit de overheid – binnen enkele jaren moeten zorginstellingen hun duurzaamheidscijfers delen – en vanuit de maatschappij. Lahuis ziet dat binnen de eigen muren terug. “Vooral onze jongere zorgprofessionals stellen kritische vragen: Waarom ligt het vlees vooraan in de kantine? Waarom gooien we zoveel weg? Doen we zelf wel genoeg aan ons gedrag en onze gezondheid?”
Niet voor niets zag in het Radboudumc de eerste Groene OK van ons land het daglicht. Verschillende teams zetten zich er op allerlei gebieden voor duurzaamheid in. Daarmee worden de allergrootste verschillen niet gemaakt, maar het is wel degelijk van belang, aldus Lahuis. “Juist de kleinere trajecten leiden tot bewustwording.”
Hoe nu verder?
De uitkomsten van het onderzoek naar de impact van het toepassen van digitale zorg op het klimaat dat Deloitte momenteel uitvoert - allereerst op basis van de data van de drie bij de klimaatcasus betrokken zorginstellingen - worden op 9 mei gepresenteerd tijdens het ICT& health-congres. Er vindt een plenaire sessie plaats met bijdragen van Engelen, Mertens en Lahuis en een deep dive sessie. Inschrijven kan via de website van ICT&health.
