Binnen de zorg zal het inmiddels bekend zijn: de sector is verantwoordelijk voor 7 procent van de totale CO2-uitstoot per jaar in Nederland, ofwel zo’n 11 megaton. Om het in perspectief te plaatsen, voor de landbouw is dit ongeveer 27 megaton CO2 per jaar, 16 procent van het totaal. Interessant is dat in de zorg 38 procent van de uitstoot afkomstig is van de energie voor gebouwen1, 23 procent van bedrijfsactiviteiten en overige, 22 procent van de reisbewegingen van patiënten en zorgverleners en 18 procent van geneesmiddelen. Van ‘overige’ is 6 procent afkomstig van medische apparatuur en instrumenten. De vraag is natuurlijk waar de grootste winst te behalen is bij het terugdringen van de CO2-uitstoot in de zorg. Moeten we gebouwen gaan sluiten of zorginstellingen gaan uitkopen, zoals in de landbouw?
Een belangrijke vraag is niet alleen hoe de totale uitstoot van de zorg teruggedrongen kan worden, maar vooral wat de grootste dreiging en groei voor de toekomst vormt. Digitale transitie moet een bijdrage leveren aan het terugdringen van de reisbewegingen, maar daar zit ook direct een paradox in. Wereldwijd groeit het aantal verzonden medische sensoren en apparaten over vier jaar (2021 – 2024) namelijk van 85 miljoen stuks naar 160 miljoen, bijna een verdubbeling.
En daar zit nou juist het knelpunt. Niet alleen neemt zo het verbruik van grondstoffen toe, ook ontstaat er een enorme berg aan medisch elektronisch afval. Volgens de Greendeal voor de zorg 3.0 moet in 2026 tenminste 20 procent van de medische hulpmiddelen herbruikbaar zijn en mag er in 2030 nog maar maximaal 25 procent ongesorteerd afval zijn. Terwijl veel van het medisch elektronisch afval nu juist verdwijnt in het ongesorteerde afval.
Rolling the DICE
Het door de Europese Unie gefinancierde project DiCE2 (Digital Health in the Circulair Economy) moet dit probleem aanpakken. Het project richt zich op de volgende onderwerpen:
- Ecologische ontwerpen, die garant staan voor een optimaal circulair einde van de levenscyclus van medische hulpmiddelen;
- Methodes om zo veel mogelijk apparaten gescheiden in te zamelen;
- Omgekeerde logistiek, die waarborgt dat zoveel mogelijk apparaten terugkeren van de eindgebruiker naar de fabrikant voor renovatie of herproductie;
- Processen voor renovatie en herproductie om de levensduur van apparaten te verlengen;
- Recycling van apparaten om zoveel mogelijk materiaal terug te winnen.
Het project duurt vier jaar en heeft als belangrijkste einddoel een model dat reproduceerbaar is voor de digitale gezondheidszorg industrie en mogelijk daarbuiten. Bijzonder is dat de problematiek vanuit diverse invalshoeken wordt benaderd, middels verschillende zogenaamde werkpakketten.
Nieuwe, circulaire ontwerpen
Het ontwerp van veel medische technologie voldoet niet aan circulaire vereisten. Net als bij consumentenproducten zijn componenten zoals de batterij, vaak vastgeplakt zodat deze niet eenvoudig te scheiden zijn. Kijk zelf maar eens naar de elektrische tandenborstel. Daarom is een circulair herontwerp belangrijk. De Technische Universiteit Delft richt haar aandacht op nieuwe en circulaire ontwerpen en zal met nieuwe richtlijnen en adviezen komen voor de medische industrie.
Een ander aspect is de scheiding van producten, van productcomponenten en de verwerking daarvan. Een Circulair Materialen Plan (CMP) zoals in de Greendeal 3.0 benoemd is er (nog) niet specifiek voor medisch technologische producten. Onder leiding van de Noorse partner GRIN3 wordt gewerkt aan richtlijnen en adviezen voor een CMP.
Goed businessmodel
Natuurlijk valt of staat effectieve circulariteit met een goed businessmodel. Bovendien voldoen veel van de bestaande richtlijnen niet en zullen aanpassingen nodig zijn. Een op dat gebied ervaren partner als Janssen Pharmaceutica zal met andere partners, zoals Philips tot nieuwe businessmodellen komen en adviezen voor aanpassing van richtlijnen waar nodig. Bijvoorbeeld richtlijnen over contaminatie, reiniging en hergebruik. De combinatie van diverse invalshoeken vraagt een holistische benadering om tot een nieuwe ecosysteem te komen voor medisch technologische producten. Een tot op heden unieke benadering.
Bij dit alles speelt het gedrag van zorggebruikers, zorgaanbieders, leveranciers en andere relevante stakeholders een essentiële rol. Zonder de noodzakelijke gedragsaanpassingen zullen doelstellingen moeilijk bereikt worden. Interessant in deze is dat kennis over de klimaatimpact van de zorg bij zorggebruikers al invloed heeft op de zorgkeuze. Meer dan 10 procent geeft aan duurzamere zorg te willen ontvangen, ook als die zorg voor hen minder effectief zou zijn. 62 procent is zelfs bereid een hogere zorgpremie te willen betalen4.
Bevorderen betrokkenheid
Natuurlijk is er meer nodig dan alleen kennis om gedragsaanpassingen te bereiken voor een circulaire zorgeconomie. De kern van het DiCE-project is onderzoek naar methodes om betrokkenheid van alle stakeholders te bevorderen en om strategieën te ontwikkelen die gedragsaanpassingen stimuleren.
De kennis op dit gebied van Games for Health5 wordt aangevuld met wetenschappers van de Copenhagen Business School (CBS) en de Rijksuniversiteit van Bochum (RUB). Het Belgische LicaLab faciliteerde de organisatie van zogenaamde Nudgingthons (Hackatons). Tijdens deze bijeenkomsten zijn middels speltechnieken, gebruikelijk voor Games for Health, deelnemers aangezet om met een diversiteit aan oplossingen te komen die tot het wenselijke gedrag komen voor de circulaire zorgeconomie.
Oplossingen betreffen onder meer product- aanpassingen die zorggebruikers of zorgaanbieders ‘sturen’ bij het gewenste gedrag dat recycling, hergebruik of anderszins mogelijk maakt. Dit grijpt bijvoorbeeld in op het (her)ontwerp van medische zorgtechnologie. Ook op het gebied van sturing voor het inzamelen of retourneren zijn oplossingen bedacht van belang voor de scheiding en het CMP.
Overigens, een combinatie van beide aspecten ligt in de lijn der verwachtingen. En dat dergelijke oplossingen van belang zijn voor de te ontwikkelen businessmodellen en eventuele aanpassingen van richtlijnen, moge duidelijk zijn. Dit benadrukt het belang van de holistische benadering in het DiCE-project om te komen tot een nieuw ecosysteem voor de circulaire zorgeconomie. Een aspect dat deels ontbreekt in de Green Deal voor de zorg 3.0, evenals de aandacht voor gedragsaanpassingen. Let wel, dit is geen kritiek, maar zeker een punt van verbetering om op te nemen in versie 4.0, wanneer die opgesteld mocht worden.
Aantonen in de praktijk
U zal zich wellicht afvragen, gaat dit nou allemaal gerealiseerd worden en gaat het ook werken? Dit kan alleen aangetoond worden in de praktijk. Dat is de reden dat de diverse te ontwikkelen sturende strategieën en product- aanpassingen daadwerkelijk in de praktijk getoetst en getest gaan worden in verschillende landen. Uiteindelijk moet het nieuwe DiCE-model een verschuiving mogelijk maken van een gefragmenteerd en lineair take-make-waste bedrijfsmodel naar een circulair en duurzaam model. Dit zal een grootschalig hergebruik van producten en de terugwinning van waardevolle componenten en grondstoffen mogelijk maken, wat leidt tot een efficiënter gebruik van grondstoffen en tegelijkertijd bijdraagt aan het voorkomen van vervuiling, in casu in 2050 nagenoeg zero CO2-uitstoot van de zorg in Nederland en daarbuiten.
Wilt u meer weten over dit project of de wijze waarop gedragsaanpassingen onderzocht en ontwikkeld worden, aarzel dan niet om met mij contact op te nemen. Contactgegevens zijn bij de redactie bekend.
