Kunstmatige of artificiële intelligentie (AI) heeft de afgelopen jaren zijn intrede gedaan binnen de zorg en gaat de komende jaren een steeds grotere rol spelen. AI heeft de potentie om de kwaliteit en efficiëntie van de zorg te verbeteren en de hoge zorgkosten in te perken1-2. De implementatie van AI-toepassingen binnen de zorg blijft, ondanks de potentie en vele initiatieven, achter in vergelijking met andere sectoren(2-4). AI wordt op kleine schaal toegepast en geïntegreerd binnen de workflow van ziekenhuizen, maar grootschalig gebruik van AI-toepassingen binnen ziekenhuizen blijft achterwege (3-5).
Het introduceren van AI-toepassingen binnen ziekenhuizen gaat gepaard met lastige vraagstukken. Problemen doen zich voor op het gebied van kennis, acceptatie, beheer en financiering, en leiden ertoe dat de implementatie strandt(5-7). Toch zijn er ziekenhuizen die AI-toepassingen wel implementeren en inzetten ter ondersteuning van de zorg(5).
Het delen van kennis is belangrijk om de eerdergenoemde vraagstukken aan te kunnen pakken en AI-toepassingen op grotere schaal te implementeren(7). Het is onduidelijk hoe de verschillende ziekenhuizen omgaan met de problemen die zich voordoen bij het invoeren van AI-toepassingen. Een eerste stap om hier inzicht in te verkrijgen, is onderzoek naar de huidige stand van zaken op het gebied van AI.
Factoren van belang
Begin 2021 is, in samenwerking met de Noordwest Ziekenhuisgroep, een vragenlijst uitgezet onder Nederlandse topklinische en algemene ziekenhuizen om inzicht te verkrijgen in de huidige stand van zaken en te onderzoeken welke factoren een belangrijke rol spelen bij de succesvolle implementatie van AI-toepassingen.
De vragenlijst is uitgezet onder bestuurders van de Nederlandse topklinische en algemene ziekenhuizen. Academische ziekenhuizen zijn niet geïncludeerd in de doelgroep, omdat zij betrokken zijn bij projecten waar kennis en financiering in mindere mate beperkende factoren zijn.
De vragenlijst is naar 90 bestuurders van Nederlandse topklinische en algemene ziekenhuizen verstuurd en door 49 respondenten ingevuld. Dit staat voor een responsratio van 54,4 procent. Zowel topklinische als algemene ziekenhuizen zijn vertegenwoordigd in de resultaten (52,1% respectievelijk 43,8%).
Meerderheid: AI is kans
Uit de vragenlijst blijkt dat de ruime meerderheid van de respondenten (82,6%) de ontwikkelingen op het gebied van AI als kans voor de Nederlandse topklinische en algemene ziekenhuizen ziet. De meerderheid van de Nederlandse niet-academische ziekenhuizen (57,1%) heeft dan ook een of meerdere AI-toepassingen geïmplementeerd, of is hier actief mee bezig. AI-toepassingen worden momenteel het meest (46,7%) geïmplementeerd binnen de radiologie. In vergelijking met algemene ziekenhuizen, hebben topklinische ziekenhuizen vaker AI-toepassingen geïmplementeerd (62,5% respectievelijk 37,5%).
Aan de respondenten is gevraagd welke factoren van invloed zijn op de implementatie van AI-toepassingen. De vragenlijst is onderverdeeld in zeven categorieën waarbinnen de verschillende factoren gevonden worden. De categorieën zijn tot stand gekomen naar aanleiding van een literatuurstudie en zijn: beleid, financiering, veiligheid en privacy, transparantie en samenwerking, techniek, ethiek en kennis. Uit de vragenlijst blijkt dat beperkende factoren voornamelijk binnen de categorieën financiering, transparantie en samenwerking, techniek en kennis gevonden worden.
Financiering bekend probleem
Moeilijkheden rondom de financiering van AI-toepassingen is een bekend probleem(8). Beperkte financiering in combinatie met hoge kosten belemmert de implementatie van AI-toepassingen(1-5). Uit de vragenlijst blijkt dat bijna alle niet-academische ziekenhuizen (92,7%) de implementatie van AI-toepassingen zelf bekostigen. Het budget dat zij hiervoor beschikbaar hebben, is beperkt.
Samenwerking is een van de belangrijkste factoren bij het succesvol implementeren van AI-toepassingen in ziekenhuizen(3-6). Uit de vragenlijst blijkt dat de Nederlandse topklinische en algemene ziekenhuizen samenwerken met partijen uit verschillende disciplines bij het implementeren van AI-toepassingen. De partijen waarmee het meest wordt samengewerkt zijn de ICT-afdeling (84,2%), zorgverleners en medisch specialisten (71,1%) en de afdeling Medische Technologie & Klinische Fysica (63,2%). In vergelijking met andere partijen, worden patiënten in mindere mate betrokken (5,3%) bij het implementeren en in gebruik nemen van AI-toepassingen.
Acceptatie onder patiënten is een belangrijke factor die de verdere implementatie van AI-toepassingen kan bevorderen(1). Patiënten staan open voor het toepassen van nieuwe technieken, mits dit door hun arts wordt geadviseerd(9). Groter draagvlak onder patiënten kan in de toekomst zelfs een van de belangrijkste drijfveren worden voor verdere implementatie(1).
Beschikbaarheid data
Een ander belangrijk aspect bij het implementeren van AI-toepassingen, is de beschikbaarheid van grote hoeveelheden data(1). Grote hoeveelheden data zijn nodig voor het trainen en ontwikkelen van algoritmes voor AI-toepassingen. Uit de vragenlijst blijkt dat de niet-academische ziekenhuizen veelal gebruik maken van hun eigen data voor het trainen en ontwikkelen van algoritmes (69,7%). Het beperkt delen van data belemmert de grootschalige implementatie van AI-toepassingen (3-6). Bijna alle respondenten (91,7%) geven aan open te staan voor het delen van data met andere ziekenhuizen ten behoeve van het trainen en ontwikkelen van algoritmes.
Tot slot speelt kennis een belangrijke rol bij de implementatie van AI-toepassingen. Beperkte kennis op het gebied van AI belemmert de implementatie van AI-toepassingen(3-8). AI-toepassingen worden vaak gezien als black-box en zijn daardoor moeilijk te begrijpen en te verklaren(3-8). Het investeren in kennis op het gebied van AI is dan ook van belang om AI-toepassingen in de toekomst grootschaliger te implementeren. Het nader verklaren van de techniek zal leiden tot een groter draagvlak, zowel onder professionals als patiënten.
De ziekenhuizen kunnen een belangrijke rol spelen bij het vergroten van kennis op het gebied van AI, bijvoorbeeld door het faciliteren van een cursus of e-learning, zowel voor personeel als voor patiënten. Uit de vragenlijst blijkt dat een derde van de niet-academische ziekenhuizen een dergelijke cursus of e-learning faciliteert.
Conclusies
Het onderzoek, bestaande uit een literatuurstudie en een vragenlijst, heeft de stand van zaken binnen de Nederlandse topklinische en algemene ziekenhuizen op het gebied van AI geïnventariseerd. Ook is onderzocht welke factoren een rol spelen bij de implementatie van AI-toepassingen.
Uit het onderzoek kan geconcludeerd worden dat de meeste Nederlandse topklinische en algemene ziekenhuizen actief bezig zijn op het gebied van AI. Een groot deel van de ziekenhuizen heeft AI-toepassingen al geïmplementeerd, of is hier actief mee bezig. Hieruit blijkt dat de Nederlandse topklinische en algemene ziekenhuizen actief bijdragen aan de ontwikkeling van AI binnen de zorg.
Om in de toekomst de implementatie van AI-toepassingen binnen de topklinische en algemene ziekenhuizen verder op te schalen, is aanvullende financiering van belang. Daarnaast zijn het delen van data en samenwerking met andere ziekenhuizen factoren die een belangrijke rol spelen bij het grootschaliger implementeren van AI-toepassingen. Ook het betrekken van patiënten en het investeren in kennis zijn belangrijk.
