“We moeten van ego naar eco. Iedereen moet meedoen, we hebben iedereen nodig. Door de huidige omstandigheden in de zorg hebben we niet meer de luxe dat één beroepsgroep kan zeggen: wij doen het wel alleen.” Zo typeerde dagvoorzitter Lea Bouwmeester de grondhouding van de deelnemers aan de TOP, die nodig is voor het opschalen van de noodzakelijke technologische vernieuwingen om de zorg in ons lang betaalbaar en toegankelijk te houden.
“Voor maatschappelijke vraagstukken als de groeiende vraag naar zorg en het stijgende personeelstekort is innovatie onontbeerlijk. Toch is het vaak lastig om de oplossingen ervoor goed bij elkaar te brengen. Daarvoor is het nodig dat technologie in het sociale domein gemeengoed wordt en dat er een nieuw ecosysteem ontstaat. Dat er een nieuwe infrastructuur wordt ontwikkeld waarin alle ketenpartners, maar zeker ook de gebruikers bij elkaar komen”, stelt Kavita Parbhudayal, wethouder Zorg, Jeugd en Volksgezondheid in Den Haag.
De gemeente, sinds 2018 gaststad van ICT&health-events, begon in 2016 met het matchen van technologie aan de behoefte van senioren in het programma iZi Gezond Lang Thuis. Dit vormde de basis voor het opzetten van een ecosysteem voor zorginnovatie, waaraan alle partijen deelnemen: inwoners, ondernemers, zorgaanbieders, onderwijs- en kennisinstellingen en de gemeentelijke organisatie.
Den Haag heeft de ambitie dit ecosysteem de komende jaren verder uit te bouwen. “Ook willen we een online e-health marktplaats creëren, waarop zowel inwoners als zorgverleners kunnen zien wat er allemaal mogelijk is op het gebied van digitale zorg”, vertelt Parbhudayal. Deze plannen zijn vastgelegd in het Actieplan Zorg en Innovatie 2019-2022, dat binnenkort wordt gepubliceerd.
Omschalen
“Digitale innovaties zijn er inmiddels volop, maar ze worden niet genoeg gebruikt”, vindt ook Gelle Klein Ikkink, programmadirecteur Innovatie en Zorgvernieuwing bij het ministerie van VWS. “Het grote thema is en blijft opschalen of eigenlijk omschalen, want we moeten van het ene systeem naar het andere.”
Hij constateert dat hierbij de wet geldt van de Amerikaanse hoogleraar Cognitieve Wetenschappen, Douglas Hofstadter. “Het duurt altijd langer dan je denkt, zelfs als je rekening houdt met de wet van Hofstadter”. De oorzaak daarvan ligt volgens Klein Ikkink aan de huidige financiering van zorg, de schotten in het systeem en het niet aanpassen van de organisatie aan de inzet van nieuwe technologie. Op al deze fronten is beweging te zien, maar het is en blijft een proces van lange adem, aldus Klein Ikkink.
VWS zet met al haar programma’s in op de trekrichting ‘De juiste zorg op de juiste plek’. “Centraal daarin staan voorkomen, verplaatsen en vervangen van zorg”, zegt Klein Ikkink. Hij ziet dat veel technologische innovaties inmiddels professioneel genoeg zijn om te implementeren en er voldoende mensen zijn dit willen gaan doen.
Hij adviseert ketenpartners een dragende visie voor de hele regio te ontwikkelen. “Maak daarbij gebruik van data, bijvoorbeeld op het gebied van demografie en epidemiologie. Het analyseren van trends en ontwikkelingen kunnen enorm organiseren op regionale samenhang en samenwerkingsbereidheid. VWS ondersteunt dit onder meer door data beschikbaar te stellen via regiobeeld.nl.”
Soepel samenwerken
In een DWDD-achtige setting werden tijdens de ICT&health TOP drie thema’s besproken met inleiders vanuit de overheid, zorg en het bedrijfsleven:
- Netwerkzorg
- 21e eeuwse digitale vaardigheden
- De economische kansen van digitale zorginnovatie.
Een voorwaarde voor het leveren van netwerkzorg is een goede samenwerking. “Ondanks goede intenties gaat dit in de praktijk toch vaak mis”, vertelt Ben Hammer, adviseur samenwerken Common Eye. “Als je kijkt naar de oertijd, dan blijkt samenwerken tussen mensen alleen goed te functioneren als het om overleven gaat. De urgentie moet niet alleen met de mond beleden worden, maar je moet de pijn ook echt voelen zodat je zeker weet dat je de ander nodig hebt.”
Om de samenwerking soepel te laten verlopen, moet volgens Hammer aan enkele belangrijke condities worden voldaan. “Het gaat in eerste instantie om het formuleren en met elkaar doorleven van een gemeenschappelijke ambitie. Deze stap wordt vaak niet of niet goed gezet. Dat geldt ook voor het belang: pas als er maatschappelijk belang is en de organisatie er belang bij heeft, komen mensen in beweging.
Verder wordt vaak onderschat dat je moet investeren de onderlinge relatie. Die soepel laten verlopen vergt meer tijd en moeite dan alleen het reguliere gezamenlijke overleg. Je moet van elkaar weten wat de ander drijft. Pas als aan die condities is voldaan, kun je verder met het organisatorisch en juridisch optuigen van de samenwerking.”
Stagebegeleiders werven bij MediaMarkt
Een bijzonder voorbeeld van samenwerking werd belicht door voormalig MBO-directeur Hilde Meijs. “We leiden onze studenten onder meer op om ouderen die nog zelfstandig thuis wonen bij allerlei dingen in huis te helpen. Bijvoorbeeld het omgaan met een tablet en andere digitale hulpmiddelen. De vraag was: hoe vinden we deze ouderen? Toen ben ik naar de manager van de MediaMarkt in de wijk gegaan en heb gevraagd of ze oudere klanten, waarbij ze dachten: dat gaat veel vragen opleveren, een voucher wilden geven om bij ons op school stagebegeleider te worden. Ze worden dan op school geholpen door studenten.
Deze aanpak blijkt goed te werken: studenten groeien in hun zelfbewustzijn omdat ze in staat zijn de vragen te beantwoorden, want vaak gaat het om eenvoudige zaken als ‘hoe stuur ik een foto naar mijn kleinkinderen’. En de ouderen worden niet alleen geholpen, maar voelen zich ook nuttig als stagebegeleider.”
Digitaal vaardig worden
Succesvol innoveren valt of staat met de adoptie van de technologie door de mensen die ermee moeten werken. Dat vraagt een andere houding en nieuwe kennis en vaardigheden. “Veel mensen hebben moeite met eenvoudige dingen als de iPad aanzetten, het toevoegen van een bijlage aan een document of hun kilometers online invullen.
Vaak durven ze dit niet te zeggen omdat ze zich schamen”, is de ervaring van Strategisch Innovatie-adviseur Suzanne Verheijden. “Eén op de tien van de zorgprofessionals in de gehandicaptenzorg en twee op de tien in de ouderenzorg is digibeet. Voor een slimme luier bijvoorbeeld zijn digitale vaardigheden nodig, als je die niet hebt, ga je hem niet gebruiken en ontwikkel je weerstand. Je moet bij dus de basis beginnen als je met deze mensen wilt innoveren.”
Dit ervoer ook Filippo van Hellenberg Huber bij de introductie van de Wolk heupairbag. “In de eerste fase waren we veel in gesprek met gebruiker over hoe we de airbag moesten maken: wat zit lekker en wat niet, wanneer doen ze hem om, wat vinden ze makkelijk. Toen we de Wolk op de markt brachten, waren onze verwachtingen hooggespannen. Toch duurde het nog een jaar voordat hij binnen zorginstellingen werd gebruikt. Het bleek dat zorgmedewerkers niet goed wisten hoe ze ermee om moesten gaan. Nu leggen we onze focus veel meer op het ondersteunen van de zorgorganisatie om het voor hen zo makkelijk mogelijk te maken: dat ze de airbag makkelijk kunnen opladen en de juiste instructie krijgen over hoe en wanneer ze hem moeten om- en afdoen.”
Informatie over het verbeteren van digitale vaardigheden is onder meer te vinden op de site www.digivaardighedenindezorg.nl en bij het Actie Leer Netwerk. “Mensen kunnen onder meer onze site bezoeken om zich te laten inspireren door koplopers: praktijkvoorbeelden van innovaties die bijdragen aan het terugdringen van het personeelstekort”, vertelt Karin Luiders, manager van Actie Leer Netwerk.
Onderzoek sociale robotica
Patiënten/cliënten en medewerkers stap voor stap meenemen in een digitale ontwikkeling staat ook centraal in het sociale roboticaproject van Philadelphia Zorg. De ervaringen met robot Phi bij mensen met een beperking zijn gepubliceerd in het Onderzoeksrapport sociale robotica, dat Xenia Kuiper, innovatiespecialist sociale robotica van Philadelphia Zorg, tijdens de TOP overhandigde aan Gelle Klein Ikkink (VWS), Bernard Creutzburg (NZa), Teresa Cardoso Ribeiro (ZIN), Rogier van der Hooft (CbusineZ/CZ), Kavita Parbhudayal (Gemeente Den Haag) en Tom Xhofleer (ICT&health). Het onderzoek is te downloaden via www.philadelphia.nl/robotica. Kuiper licht de onderzoeksresultaten toe in de komende editie van ICT&health, die op 17 oktober as. verschijnt.
Economische kansen
Het derde thema dat op de ICT&health TOP 2019 werd belicht, zijn de economische kansen die innoveren in de zorg biedt. Een groot aantal bedrijven, zowel van binnen als buiten de zorgsector, is hier inmiddels mee bezig.
Eén van de ‘zij-intreders’ is PostNL. “Zorgverleners verrichten veel logistieke handelingen, die ook door andere mensen kunnen worden gedaan. Onze bezorgers zouden de bestelde spullen ook op de juiste plek kunnen leggen of een apparaat kunnen installeren”, vertelt Bram Tilmanns, new business manager bij PostNL. Ook verkent de logistiek dienstverlener andere mogelijkheden om aanvullende services te bieden in de zorg. Zo participeert PostNL in een platform, dat flexwerkers en zorgorganisaties bij hun flexibele schil ondersteunt.
Technologie moet veel meer worden ingezet om zorgprofessionals weer de tijd en ruimte te geven voor hun eigenlijke taken, vindt ook Gabriëlle Speijer, radiotherapeut-oncoloog aan het HagaZiekenhuis. “Datadriven moet nu echt realiteit worden om als zorgverlener weer terug kunnen naar de basis: persoonlijke, warme zorg”, stelt Speijer. In en naast haar baan als arts zet zij zich in om deze missie te volbrengen, onder meer via de organisatie CatalyzeIT, die ze onlangs heeft opgericht.
Financiering
Bij alle besproken thema’s kwam ook de financiering van technologische innovatie aan bod. VWS, het Zorginstituut, de NZa en zorgverzekeraar CZ gaven aan diverse mogelijkheden te hebben om technologische innovatie in de zorg te ondersteunen. Lucien Engelen sloot hierop aan met een passende call-to-action: “Het is lente in de zorg. Er is geld, zorgprofessionals willen veranderen de overheid wil meedenken. We moeten het alleen gaan doen.”
De onderwerpen krijgen een inhoudelijke/interactieve opvolging tijdens de Openingsmanifestatie op 27 januari 2020.
