Alle landen hebben export controls die ervoor zorgen dat bepaalde goederen niet of slechts onder een vergunning kunnen en mogen worden geëxporteerd. De aankomende Brexit heeft daarnaast, uiteraard, belangrijke impact omdat de exportvergunningen uit de UK na 2020 niet meer geldig zijn voor de EU. De focus van dit artikel ligt op het creëren van ‘awareness’ op het gebied van export controls-classificatie: wanneer is het van toepassing en waarop?
Waarom export controls?
Net zoals de Verordening betreffende medische hulpmiddelen (MDR) kent het fenomeen export controls een classificatie. Voor digitale zorg is het bijvoorbeeld belangrijk om te realiseren dat software en technologie (‘items) een export controle classificatienummer nodig hebben. Daarnaast is een aparte classificatie nodig voor ‘dual use items’: items die bijvoorbeeld voor commerciële én militaire toepassingen ingezet worden (zoals software en technologie).
Die militaire categorie is meteen de (belangrijkste) reden voor export controls-beperkingen: bepaalde items kunnen ook worden ingezet voor doeleinden die Nederland of de EU vanuit nationale veiligheidsoogpunt onwenselijk vinden. Het gaat vooral om het voorkomen en tegengaan van de proliferatie van bijvoorbeeld nucleaire, biologische en chemische wapens. Zo kunnen bepaalde brandvertragers in de bouw ook als grondstof voor gifgas worden gebruikt. Vaak onschuldig bedoeld, maar zeer bruikbaar voor ongewenste activiteiten.
Waarom classificatie?
Verder geeft de EU in een verordening1 aan welke items altijd dual use zijn. Het gevolg van de classificatie als een specifiek dual use item is dat er – doorgaans – een vergunning moet worden aangevraagd bij export2. Een ander gevolg is dat de uiteindelijke eindgebruiker bekend en gecontroleerd moet zijn: mag hij/zij het dual use item wel ontvangen? Alleen als een item een dual use item is, gelden de voorwaarden en restricties van export controls. Het is daarom van belang om eerst te weten of het product, de software of technologie, een dual use item is. Dat kan alleen door het item te classificeren.
Uiteraard zijn export controls relevant bij export. Dit kan ook het geval zijn zonder dat het item fysiek de buitengrenzen van de douane-unie heeft overschreden3. Een voorbeeld van dergelijke export is de overdracht (transfer) van (zorg)informatie over een dual use item (zoals digitaal via email of een digitaal platform - of telefonisch). Ook software kan een dual use item zijn, maar denk verder aan restricties op onderzoek dat niet vrijelijk gedeeld mag worden. Waar fundamenteel onderzoek in de regel mag worden gepubliceerd, ligt dit voor toegepaste research-resultaten vaak anders.
Classificatie van items
Export controls zijn niet specifiek voor een bepaalde sector. Voor de zorgsector zijn vooral de hoofdcategorieën 1 en mogelijk 2 (van de 10 categorieën4) zeer relevant. Categorie 1 betreft Materials, chemicals, micro-organisms, toxins. Categorie 2 gaat over Materials processing. Soms kan een andere categorie relevant zijn, zoals isotopen die ook in Categorie 0 staan: die kunnen worden gebruikt bij kankerbehandelingen en in de bredere nucleaire geneeskunde.
Een categorie is verder onderverdeeld in vijf groepen:
A. Systemen, apparatuur en onderdelen.
B. Test-, inspectie- en productieapparatuur.
C. Materialen.
D. Programmatuur (software).
E. Technologie (strategische kennis).
Onderzoek in bijvoorbeeld metaallegeringen, composieten, halfgeleiderelektronica, thermische camera’s, encryptie- en internetmonitoringsapparatuur, pathogenen en toxines raakt potentieel aan de opgelijste (en dus vergunningsplichtige) fysieke goederen (groep A, B, C), software (groep D) of strategische kennis (groep E).
De hieropvolgende serie van nummers geven de reden aan waarom het item is gecontroleerd. Dit wordt vaak bepaald in een internationaal forum zoals het Wassenaar Arrangement5, Missile Technology Control Regime (MTCR), Australia Group (AG), Nuclear Suppliers Group (NSG). Daarnaast heeft de VS aanvullende redenen, vervat in de unilaterale US controls. Voor de zorgsector zijn vooral het Wassenaar Arrangement en de AG relevant. Die laatste is een alliantie tegen de proliferatie van biologische en chemische wapens.
