Sem is welzijnsmedewerker in een grote stad. Dagelijks spreekt zij kinderen in een buurt waar veel mensen in armoede leven. Tijdens de coronacrisis bleek dat veel van deze kinderen geen school konden volgen. De reden: ze hadden geen laptop. Ondanks het feit dat Sem al langer met deze kinderen samenwerkte, was er nog nooit een hulpvraag - ontstaan vanuit armoede - aan haar gesteld. Met hulp van programma Allemaal Digitaal heeft Sem laptops en mobiele telefoons kunnen uitdelen. Om daar passende hulp bij te bieden, kwam Sem bij deze gezinnen thuis. En toen pas ontstond het échte gesprek.
De laptop fungeerde als paard van Troje. Sem was al een vertrouwd persoon, maar nu was er een aanleiding voor een gesprek over vaardigheden. Dat leverde inzicht op in de meervoudige problematiek van dit gezin.
Van één zo’n gezin gaat de moeder inmiddels naar taalles en is er een schuldhulpmaatje verbonden. Eénmaal per week kan de moeder terecht bij de lokale bibliotheek voor een praatgroep met andere vrouwen. In diezelfde bibliotheek geven andere welzijnswerkers trainingen voor digitale vaardigheden en biedt het informatiepunt Digitale Overheid hulp. Dát is nu nog een stap te ver, maar wel binnen bereik voor dit gezin.
De afgelopen twee jaar hebben we met technologie, applicaties en digitale mogelijkheden die al toegepast werden, een onstuitbare stroomversnelling meegemaakt. Werken, onderwijs, zorg en het sociale leven zoals we dat kenden voor de pandemie werden bemoeilijkt of zelf onmogelijk. Maar digitale technologie maakte het mogelijk om thuis te werken, onderwijs op afstand te volgen en onze dierbaren te zien door te beeldbellen. Acceptatie en adoptie versnelde enorm.
Schaduwkanten digitalisering
Toch werden (en worden) in deze uitdagende tijd ook de schaduwkanten van digitalisering pijnlijk zichtbaar. Vraagstukken zoals veiligheid, privacy en toegankelijkheid van systemen. Maar ook de zorgwekkende mate van digitale ongelijkheid, uitsluiting, verschraling van contacten en gezondheidseffecten - door het overmatige gebruik van digitale apparaten - is meer zichtbaar dan ooit.
Want helaas is voor veel mensen de verschuiving naar digitale toepassingen geen vanzelfsprekendheid. Zij raken buitengesloten omdat zij niet in staat zijn digitale middelen te gebruiken. Digitalisering is dus niet alleen een reddende engel in deze crisis. Laat deze crisis ons in ieder geval wél hebben opgeleverd dat uitsluiting en digitale ongelijkheid zichtbaar is.
2,5 miljoen mensen hebben moeite met digitale apparaten. Vier miljoen mensen zijn niet digivaardig genoeg om zelfstandig zaken met de overheid te doen. Deze groep betrekken bij de digitale samenleving levert veel op, zowel maatschappelijk als financieel. Toch weten we nog heel veel niet over deze groep mensen.
Buiten beeld
Afgelopen tijd kwam via divers onderzoek naar buiten dat meer mensen digitale technologie gebruiken. Kunnen we afspreken dat we altijd naar de onderzoeksmethode kijken op het moment dat dit soort cijfers worden gebruikt? Navraag bevestigde het vermoeden. Veelal ging het om digitaal uitgevoerde onderzoeken. Dus in hoeverre is de groep mensen die al een afstand tot digitale technologie had vóór corona daadwerkelijk kleiner geworden? Zij vullen immers geen digitale vragenlijsten in, zij blijven buiten beeld. En in hoeverre is onderzoek het juiste middel om écht van de mensen te leren.
Als we op zoek gaan, blijkt hoe moeilijk we hen kunnen bereiken. De sociale infrastructuur in de wijken heeft een kaalslag doorgemaakt de afgelopen decennia. Opbouwwerkers, buurthuizen en vrijwilligers in de wijk zijn overbelast. De individualisering speelt ook parten en veel contact verloopt digitaal. Dus hoe komen we nog ‘achter de voordeur’ van de mensen die steeds vaker buiten beeld blijven? Hoe zorgen we dat we de uitdagingen van mensen weer herkennen? Hoe stimuleren we onszelf om zonder vooroordelen en met oprechte interesse en nieuwsgierigheid het gesprek te voeren en de vraag achter de vraag te ontdekken?
Meervoudige problematiek
Digitalisering is een satéprikker door veel domeinen. Zonder digitale vaardigheden geen toegang tot financiën, verzekeringen, zorgomgevingen, overheidsdienstverleningen et cetera. Het voorbeeld van Sem toont dat welzijnsmedewerkers door het uitreiken van laptops en telefoons bij mensen thuis eindelijk digitale hulpvragen in zicht kregen. Taal- en financiële problemen waren de kern van meervoudige problematiek. Digitalisering was de versterker.
De zorgprofessional moet al zoveel signaleren en de maatschappelijk werker moet in staat zijn de gehele sociale kaart eigen te maken. We vragen als samenleving veel van hen. En tóch is het deze groep die bij uitstek ‘achter de voordeur’ komt – al kan dat ook in een zorgcentrum zijn en niet per se thuis. Laten we niet onderschatten hoe waardevol dat contactmoment is. Een kwartier extra voor de thuiszorg als bestrijding tegen eenzaamheid kan misschien leiden tot gesprekjes over beeldbellen en zo langzamerhand tot de stap naar digitaal meedoen en richting het gevoel van betrokken zijn.
Natuurlijk kunnen we dit niet alleen aan de zorg- en welzijnsmedewerker vragen. We kunnen dit allemaal in onze eigen omgeving doen. Iedereen kan behoeften leren herkennen en ondersteuning bieden in zijn/haar eigen omgeving. Aan ons de taak om mensen daar bewust van te maken én middelen te bieden om te kunnen helpen.
Digitale inclusie is een ingewikkelde opgave, die vraagt om de gezamenlijke inzet van meerdere partijen. Daarom bundelen de overheid, maatschappelijke organisaties, bedrijven én de mensen waar het om gaat hun krachten binnen de Alliantie Digitaal Samenleven om digitale inclusie te realiseren. De Alliantie heeft één doel: dat iedereen in de digitale samenleving meedoet en meetelt.
Digihulp: het platform om de hulpverlener te helpen.
Voor de zorgprofessional heeft de Alliantie Digitaal Samenleven samen met partners middelen ontwikkeld om de digitale uitdagingen te herkennen en bespreekbaar te maken. En ook hoe zij hun cliënt kunnen begeleiden naar passende hulp via lokale organisaties. Op www.digihulp.nl bieden we deze ondersteuning aan:
- Een vragenlijst over digitale belemmeringen en behoeften maakt inzichtelijk wat het huidige niveau van digitale vaardigheden van de cliënt is. En hoe de zorgmedewerker daar coachend ondersteuning kan bieden.
- Een handboek voor digicoaches ondersteunt bij het digitaal begeleiden van de client. Op het oog complexe zaken worden eenvoudig uitgelegd, tips voor hulp en ondersteuning staan duidelijk beschreven.
- De eenvoudige quickscan volgt spoedig. Hiermee kan iedereen met enkele korte, concrete vragen de digitale uitdagingen en behoeften van de client in beeld brengen.
- Het landelijke hulpaanbod is eenvoudig te vinden op postcode-niveau. Trainingen voor digitale vaardigheden kunnen vrijwel bij elke bibliotheek (met programma’s van onder meer oefenen.nl, digisterker en Steffie) worden gevolgd. Er kan ook hulp aan huis worden ingeschakeld met een partij als SeniorWeb.
- We verwijzen door naar het Informatiepunt Digitale Overheid. Inmiddels kunnen mensen in ruim 400 bibliotheken terecht voor deze deskundige hulp bij overheidszaken.
De Alliantie Digitaal Samenleven zal dit portfolio continu verbeteren maar ook bij andere mensen onder de aandacht te brengen. Want behalve de zorg- en welzijnsmedewerker kan ook een monteur aan huis, de bank-, klantenservice of winkelmedewerker, een buurvrouw of een mantelzorger een handje helpen. Niet door overnemen, maar door digitale uitdagingen te signaleren en mensen door te verwijzen naar passende hulp om hun digitale vaardigheden te ontwikkelen. Dit gaat niet alleen om mensen in kwetsbare situaties. Iedereen kent digitale uitdagingen en heeft weleens een helpende hand nodig.
Digihulplijn
Tijdens de epidemie kon door gebrek aan écht contact minimale ondersteuning bij digitale vragen worden gegeven. Samen met De koninklijke Bibliotheek, het Nationaal Ouderenfonds en SeniorWeb is toen een gratis hulplijn ontwikkeld. De Digihulplijn (0800-1508) telt ervaren mensen die de tijd nemen om vragen over digitale zaken te beantwoorden. Verschillende organisaties verwijzen vanuit hun kantcontactcentrum of website door naar dit gratis telefoonnummer. Voor deze organisaties geldt dat zij gebaat zijn bij digitaal vaardige klanten. Zo maken zij digitale inclusie stapje voor stapje onderdeel van hun beleid.
Allemaal Digitaal
Via het programma Allemaal Digitaal zijn al ruim 10.000 laptops uitgegeven. In de optimale situatie gaat dit in combinatie met passend hulpaanbod voor ontwikkeling van digitale vaardigheden en bewustzijn. De samenwerking met lokale partners als de welzijnsorganisaties en bibliotheken is daarbij cruciaal. Maar ook gemeenten hebben een belangrijke rol. Net als alle andere mensen die, zoals hierboven beschreven, kunnen helpen bij het signaleren van de problematiek en doorverwijzen naar passende hulp. (www.allemaal-digitaal.nl)
Handreiking voor lokale aanpak
Dit jaar werkt de Alliantie Digitaal Samenleven aan het verbeteren van deze ketenaanpak. Op verschillende plekken in het land wordt dit verder onderzocht en getoetst. Met als doel een handreiking te ontwikkelen waarmee gemeenten lokaal digitale ongelijkheid kunnen aanpakken.
Dit doen we door vraag en aanbod te verbinden. We maken inzichtelijk wat er al is, wat werkt en wat niet. We ontwikkelen met partners oplossingen die aansluiten bij belemmeringen en behoeften van de mensen waar het om gaat. Leren van de mensen waar het om gaat, is altijd het startpunt. Iedereen kan een steentje bijdragen, we hebben allemaal een stukje van de puzzel. Samen werken aan digitale inclusie, want iedereen telt en doet mee in deze digitale samenleving.
