Er zijn ruim 350.000 apps en slimme technologie-toepassingen in omloop op het gebied van zorg en welzijn. Maar welke e-health toepassingen zijn nu bewezen effectief? Het National eHealth Living Lab (NeLL) faciliteert sinds 2018 ontwikkeling en validatie van, en onderzoek naar e-health toepassingen in multidisciplinaire teams. Belangrijke elementen zijn effectiviteit en bruikbaarheid. In het laatste nummer van ICT&health van 2018 toonde het NeLL al een eerste reeks toepassingen die wetenschappelijk onderbouwd zijn ontwikkeld en zoveel mogelijk in co-creatie met de eindgebruiker. In dit nummer een nieuwe reeks.
MonitAir: slimme zelftest vermindert impact longaanval
De impact van longaanvallen bij COPD is enorm. Vroegtijdige herkenning en snelle actie verminderen de ernst en de duur ervan, voorkomen complicaties en verlagen zorgkosten. Om mensen met COPD optimaal te ondersteunen bij het herkennen van longaanvallen, ontwikkelden het Radboudumc, de Radboud Universiteit Nijmegen en MonitAir BV samen met huisartsen, longartsen en patiënten de slimme zelftest MonitAir. Deze test is door de patiënt eenvoudig thuis te gebruiken op de smartphone of tablet.
MonitAir kent twee unieke en innovatieve eigenschappen:
1. De test herkent de longaanval in een zeer vroeg stadium door vragen over (luchtweg)klachten in combinatie met ‘biofeedback’ (longfunctie, zuurstofverzadiging en lichaamstemperatuur) en door te leren van eerdere longaanvallen.
2. De test geeft vervolgens direct een persoonlijk behandeladvies zonder tussenkomst van een zorgverlener.
MonitAir is gebaseerd op factoren die volgens patiënten en artsen een longaanval kenmerken. Met behulp van kunstmatige intelligentie voorspelt een wiskundig model met deze factoren het risico op een longaanval. Het voorspelmodel is gekoppeld aan behandeladviezen, zoals het ophogen van de luchtwegmedicatie, contact opnemen met de zorgverlener of ademhalingsoefeningen doen. Zorgverleners kunnen de adviezen afstemmen op de persoonlijke situatie van de patiënt.
Uit onderzoek bleek MonitAir zeer goed in staat om een longaanval vroeg te herkennen. In een aantal pilotprojecten is het gebruik van de zelftest geëvalueerd. Patiënten vonden MonitAir erg bruikbaar. MonitAir heeft een CE-markering. Momenteel loopt een aantal grote projecten in ziekenhuizen en huisartsenpraktijken om meer informatie te verzamelen over het gebruik van de zelftest, de effecten, de kosten en de implementatie. Het NeLL, Radboudumc en de Erasmus Universiteit Rotterdam zijn hier nauw bij betrokken. Daarnaast heeft een grote zorgverzekeraar het groene licht gegeven voor een pilot van één jaar die moet leiden tot permanente vergoeding van MonitAir.
De ontwikkeling van MonitAir is tot stand gekomen dankzij subsidies van het Radboudumc, de technologiestichting STW, het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling en een sponsoring van Boehringer Ingelheim. In 2017 won MonitAir een geldprijs van ZonMw tijdens de verkiezing van de Medische Inspirator publieksprijs.
ECoach: zelfmanagement bij chronisch somatische aandoeningen
Leven met een chronisch somatische aandoening vraagt vaak veel van een patiënt. Zo is het belangrijk om een bepaalde (medicamenteuze) behandeling te volgen, of verandering in leefstijl door te voeren (stoppen met roken, ander dieet). Ook het dagelijks leven wordt vaak beïnvloed. Zaken die eerder vanzelfsprekend waren (gezinsleven, werk, sociale activiteiten) kunnen een uitdaging worden. Dit brengt regelmatig emotionele problemen met zich mee, zoals stemmings-, en angstklachten. Het omgaan met al deze zaken rondom ziekte noemen we zelfmanagement.
eCoach is een online behandelprogramma, gebaseerd op principes uit de cognitieve gedragstherapie, dat patiënten met een chronische aandoening helpt in het omgaan met, en zelf managen van hun ziekte. Het programma bestaat uit diverse modules en opdrachten die op maat kunnen worden ingezet. Deelnemers aan het programma krijgen een eigen coach, die ze helpt bij het opstellen van persoonlijke doelen, het samenstellen van een persoonlijke behandelprogramma en het bereiken en vasthouden van doelen.
Afhankelijk van de specifieke doelgroep en de wensen van de individuele patiënt kunnen deze doelen gericht zijn op:
• Verbeteren van de kwaliteit van leven.
• Verminderen van fysieke problemen (zoals pijn, vermoeidheid of jeuk/krabproblematiek).
• Versterken van sociale steun, het ontwikkelen van coping-vaardigheden.
• Verminderen van acceptatieproblemen en verbeteren van de leefstijl.
De eCoach is een evidence-based programma, ontwikkeld en onderzocht door de onderzoeksgroep van prof. dr. Andrea Evers aan de Universiteit Leiden in samenwerking met partners, waaronder het NeLL. Het is effectief bevonden voor diverse patiëntpopulaties met een chronisch somatische aandoening (reumatoïde artritis, psoriasis, astma, ziekte van Crohn). Momenteel wordt het programma geïmplementeerd door diverse zorginstellingen en verder onderzocht op effectiviteit bij andere doelgroepen in klinische trials (migraine, fibromyalgie, chronische nierschade).
ReMind: cognitieve revalidatie-app
Mensen met een hersentumor krijgen vaak moeite met onthouden, concentreren en plannen. De ReMind app geeft uitleg, strategieën en trucs om deze problemen in het dagelijks leven op een andere manier op te lossen. De informatie wordt aangeboden in tekst, audio en video. De concentratie wordt in een speciaal ontwikkelde game getraind. Deze cognitieve revalidatie-app is een initiatief van een, aan het NeLL verbonden, partner van een hersentumorpatiënt en een onderzoeker (neuropsychologe) van Tilburg University. De app werd met patiënten, naasten en professionals ontwikkeld.
ReMind is gebaseerd op een cognitief revalidatieprogramma dat in een gerandomiseerde gecontroleerde studie met 140 mensen met een hersentumor uit elf ziekenhuizen in Nederland is onderzocht. Uit het onderzoek bleek dat het volgen van het revalidatieprogramma een positief effect had op zowel geheugen, concentratievermogen als vermoeidheid van de deelnemers. Door de vertaling van het revalidatieprogramma naar een iPad-app kan het programma thuis in eigen tempo worden doorlopen.
De ReMind app is inmiddels ook wetenschappelijk onderzocht in een pilot en een tweede vergelijkend onderzoek in het Elisabeth TweeSteden Ziekenhuis (ETZ), Erasmus Medisch Centrum en Haaglanden Medisch Centrum en in een pilot bij de University of California in San Francisco. Hieruit blijkt onder meer dat 80% van de patiënten vindt dat de inhoud van het programma grotendeels of volledig past bij de ervaren dagelijkse problemen, 87% van de patiënten geeft aan de geleerde strategieën regelmatig of vaak toe te passen. Voor 79% van de patiënten betekent het dat ze minder last hebben van hun cognitieve problemen. Het maakt dat 91% van de patiënten ReMind een eindoordeel goed of uitstekend geven.
Als eerste stap in opschalen krijgen patiënten met een hersentumor en hun naasten bij het ETZ en Catharina Ziekenhuis de app aangeboden na een hersenoperatie. Cognitieve klachten en terugkeer naar werk en een druk gezinsleven kunnen bijdragen aan nut en noodzaak van de app.
Positief leven met hiv – Online zelfhulpprogramma
Depressieve klachten komen regelmatig voor bij mensen met hiv. Aan de Universiteit Leiden, afdeling Klinische Psychologie is een online zelfhulpprogramma ontwikkeld door Nadia Garnefski en Vivian Kraaij speciaal voor mensen met hiv en depressieve klachten: ‘Positief leven met hiv’. Doel van het programma is om beter om te leren gaan met hiv en de stemming te verbeteren.
Het zelfhulpprogramma bevat technieken van de cognitieve gedragstherapie en bestaat uit vier belangrijke onderdelen:
• Oppakken van activiteiten.
• Werken aan een betere ontspanning.
• Veranderen van negatieve gedachten.
• Vinden van concrete persoonlijke doelen voor de toekomst.
Het zelfhulpprogramma kan thuis online (via computer of tablet) worden gevolgd op zelfgekozen tijdstippen. Eens per week is er telefonisch contact met een coach die kijkt hoe het met de deelnemer gaat en motiveert om door te gaan. Het programma duurt ongeveer 8 weken en vraagt een investering van één tot twee uur per week.
In het promotieonderzoek van Sanne van Luenen is ‘Positief leven met hiv’ landelijk onderzocht met subsidie van het Aidsfonds. Er is gevonden dat het programma effectief is in het verminderen van depressieve klachten in vergelijking met een controlegroep die alleen aandacht kreeg. Deze klachtenafname was na 6 maanden nog aanwezig. Over het algemeen waren deelnemers positief over het programma en de coaching. Op dit moment wordt het programma geïmplementeerd vanuit de Universiteit Leiden. Vanaf najaar 2019 is het programma beschikbaar voor alle mensen met hiv en depressieve klachten.
