De zorg is een van de grootste vervuilers in Nederland, terwijl de sector juist mensen beter moeten maken. De zorg is namelijk verantwoordelijk voor zeven procent van de CO2-uitstoot in Nederland. “Dat is zorgwekkend en contraproductief als je bedenkt dat we er voor een goede gezondheid zijn”, zegt Programmamanager Duurzaamheid bij Noordwest Ziekenhuisgroep, Marco Lagrand. Naast digitalisering staat de komende jaren daarom ook duurzaamheid hoog op de agenda bij de zorgorganisatie.
“We moeten scherp voor ogen hebben dat een klimaatcrisis ook een gezondheidscrisis betekent”, vervolgt Lagrand zijn verhaal. “Temperaturen stijgen, de tijgermug heeft zich in Europa gevestigd en respiratoire ziekten nemen toe door een verslechterende luchtkwaliteit. Zaken waarop we zelf enige invloed hebben - en ook die toename drukt op de zorg omdat er meer patiënten komen. Het is ingewikkeld, maar we hebben zeker als zorgorganisatie daarin een belangrijke taak.”
Wat Lagrand betreft gaan digitalisering en duurzaamheid eigenlijk hand-in-hand. Binnen Noordwest Ziekenhuisgroep (Den Helder, Alkmaar) is ook een zogeheten green team ingezet op ICT-gebied. Dat resulteerde inmiddels al in een paar ogenschijnlijk kleine toepassingen met flinke gevolgen. “We hebben besloten dat we op afstand na werktijd alle pc’s die niet worden gebruikt, kunnen uitzetten”, geeft Lagrand als voorbeeld. “Dat betekent een energiebesparing van omgerekend 27 huishoudens per jaar.”
Overstap op vegetarisch
Een ander voorbeeld van werken aan duurzaamheid binnen de Noordwest Ziekenhuisgroep is het overstappen op vegetarisch eten. De keuken in het ziekenhuis was minstens vijfentwintig jaar oud en moest worden vervangen. Een goed moment volgens Lagrand om de koe bij de horens te pakken en over te stappen naar een andere menukaart, waarbij zowel duurzaamheid als digitalisering een rol spelen.
“Ongeveer 95 procent van onze maaltijden zijn nu vegetarisch en zo'n 75 procent van de patiënten kiest voor vegetarisch. We gebruiken hierdoor nu 37.000 kilo vlees per jaar minder, wat neerkomt op een CO2-besparing van 370 ton per jaar. En dat bevalt prima. Mensen willen gewoon lekker eten.”
Onnodige onrust
En, meent Lagrand: soms moet je met veranderingen vooraf niet al te veel vertellen. Dat leidt in zijn optiek tot onnodige onrust en weerstand. “Een klein voorbeeld: alle saucijzenbroodjes zijn nu vegetarisch. Uiteraard stonden op het menu wel de bekende iconen, dus mensen konden zien dat het vegetarisch is. Nul klachten gehad.”
Op een ander vlak heeft het ziekenhuis in het kader van duurzaamheid ook het roer omgegooid. De verse bloemen waarbij een behoorlijk vervuilende industrie is betrokken, zijn vervangen door kunstbloemen. In het kader van infecties veel beter voor de patiënten. Lagrand: “Het is ongelofelijk maar dat heeft me zelfs bedreigingen opgeleverd en er zijn Kamervragen over gesteld. Met andere woorden: als je als programmamanager duurzaamheid iets wilt bereiken, dan moet je je nek durven uitsteken en een dikke huid hebben.”
Rol als verbinder
Lagrand heeft wekelijks contact met andere duurzaamheidsmanagers van andere ziekenhuizen. Ze wisselen ervaringen uit en leren van elkaar. Zorgverzekeraar VGZ ziet hierbij voor zichzelf een rol als verbinder weggelegd, vertelt Directeur Corporate Strategy Officer bij Coöperatie VGZ, Marit Tanke.
“Als zorgverzekeraar komen we vaak bij zorgaanbieders over de vloer. We zien op het gebied van digitalisering en duurzaamheid veel goede voorbeelden. Deze zijn we gaan verzamelen en zetten we op onze website. Zorgaanbieders kunnen daaruit inspiratie opdoen en voorbeelden overnemen.”
Tanke is van mening dat duurzaamheid en passende zorg sterk met elkaar zijn verbonden. “Alle zorg die niet noodzakelijk is en dus eigenlijk niet hoeft te worden geleverd, draagt bij aan duurzaamheid. Immers, je gebruikt minder grondstoffen, goederen zoals injectienaalden en energie in het ziekenhuis. De energie op alle vlakken kan worden ingezet voor de zorg die echt noodzakelijk is.”
Lagrand reageert daarop dat voor hem de discussie van passende zorg veel meer kan worden aangescherpt. “Wat mij betreft is de passende zorg-discussie momenteel een soort van ‘spielerei’. In de COVID-periode zaten we dicht tegen code zwart aan. Dat betekende dat we goed moesten kijken wie we wel konden gaan helpen en wie niet. Behalve dat die gesprekken gaan over capaciteit, gaan ze ook over ethiek. En dat laatste punt wordt nu nog vaak – al dan niet bewust – vergeten. Tegenwoordig wordt er al strenger gestuurd op wie welke zorg echt nodig heeft, maar dat kan nog veel strakker wat mij betreft. Nog striktere keuzes maken, draagt bij aan verduurzaming.”
Over de schutting
Volgens Lagrand en Tanke moeten zorginstellingen beter leren om bij elkaar over de schutting te kijken. Tanke ziet daarin Noordwest Ziekenhuisgroep als koploper als het om opschaling van goede voorbeelden gaat. Maar wat Tanke betreft, gaat het niet alleen om ziekenhuizen die van elkaar leren en voorbeelden overnemen. “Ook VVT-instellingen kunnen leren van ziekenhuizen en vice versa. En dan gaat het soms om ogenschijnlijk kleine veranderingen in werken die uiteindelijk toch veel impact hebben.”
Als voorbeeld noemt Tanke het gebruik van duurzame handschoenen die zijn gemaakt van gerecycled materiaal en na gebruik opnieuw kunnen worden gerecycled. “In een VVT-instelling zijn ze overgestapt op deze duurzame handschoenen. Dat betekent vijftig procent minder CO2-uitstoot per handschoen. En we praten hier al snel over 350.000 handschoenen per jaar.”
Ga vooral de dingen overnemen die al zijn uitgevonden
Lagrand beaamt de verhalen van Tanke als het gaat om van elkaar leren en ideeën van elkaar overnemen. Beiden zijn ze het erover eens dat het ‘not-invented-here syndroom’ plaatsmaakt voor van elkaar leren en overnemen. Lagrand: “Wat dat betreft zou er een ‘Goed Gejat Prijs’ in het leven moeten worden geroepen. Zorggeld is publiek geld en door te veel op je eigen eilandje te zitten, komt je niets verder. Het feit dat men graag het wiel zelf wil uitvinden als het gaat om opschaling in ICT-oplossingen of duurzaamheid, remt de opschaling.”
FIT-initiatieven
Daarom is Lagrand ook blij met de FIT-initiatieven van VGZ (zie kader ‘Zinnige zorg en groene FIT’). Hij blijft er wel op aandringen dat er een gezamenlijke, centrale database komt met bijvoorbeeld Milieuplatform zorg, Groene Zorg Alliantie en verzekeraars waarop landelijke alle goede voorbeelden staan. Want voor ziekenhuizen is het nu nog niet centraal vindbaar.
“Maar bovenal: ga vooral de dingen die al zijn uitgevonden overnemen en ga niet zelf nog een keer een diepgaand onderzoek doen binnen je instelling. We moeten veel meer de beweging maken van onderzoek naar implementatie. Daar liggen kansen. Je kunt wel subsidies blijven verstrekken voor onderzoeken, maar het wordt nu tijd dat we stappen zetten. Het kan zoveel sneller, helemaal als ik dat vergelijk met de zakelijke dienstverleningssector waarin ik voorheen werkzaam was.”
Delen goede voorbeelden
De FIT-initiatieven van Coöperatie VGZ zijn in het leven geroepen omdat de verzekeraar de goede voorbeelden in de zorg breder wilde delen. Op de website van de zorgverzekeraar staan voorbeelden onderverdeeld in specialismen, zorgsoort en thema’s zoals digitalisering, duurzaamheid en arbeidsmarktkrapte.
“Een FIT-initiatief die op onze website staat, is afkomstig van het Green Team Verloskunde, Kindergeneeskunde en Infectiepreventie van de Noordwest Ziekenhuisgroep”, vertelt Tanke. “Zij hebben onderzocht hoe de afvalberg aan babyflesjes kan worden verkleind. Dat resulteerde in twee maatregelen. In plaats van een flesje en speen na gebruik weg te gooien, wordt de babyfles en speen 24 uur gebruikt. Ook worden ouders gestimuleerd om eigen herbruikbare flesjes en spenen mee te nemen. Op de afdeling worden de flesjes na gebruik goed schoongemaakt en zo heeft iedere baby dan zijn eigen fles.”
Hannah van Meurs, gynaecoloog bij de Noordwest Ziekenhuisgroep, is blij met deze besparing: “Je staat er niet zo snel bij stil, maar we gooien nu bijna 60.000 flesjes per jaar minder weg! Een kleine verandering in de werkwijze met een heel groot, positief effect voor het klimaat. Soms zitten de oplossingen in logisch nadenken. Immers, thuis gooien we toch ook niet na elke voeding een babyflesje weg. Waarom doen we dat dan wel in het ziekenhuis?”
Green Deal Duurzame Zorg
De Green Deal Duurzame Zorg is een afspraak tussen het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), zorgbranches, zorgorganisaties, zorgverzekeraars en andere partijen. In het plan staat onder meer dat de zorg in 2050 duurzamer is.
Sinds november 2022 is er een derde versie, de Green Deal Duurzame Zorg 3.0. In de Green Deal Zorg Samen werken aan duurzame zorg spreken partijen af om voor vijf thema’s resultaatgericht aan de slag te gaan voor de periode 2023 tot en met 2026. Die vijf thema’s zijn:
• Gezondheidsbevordering
• Kennis & bewustwording
• CO2-reductie
• Circulair werken
• Verminderen milieubelasting door medicatie(gebruik)
Zinnige zorg en groene FIT
Coöperatie VGZ investeert in het verduurzamen van de zorg. Daarvoor is de FIT-strategie ontwikkeld. Het doel is om te werken naar een fitte bedrijfsvoering. Dit initiatieven hebben betrekking op: bedrijfskosten, arbeidsbesparing of duurzaamheid. In dat laatste geval wordt gesproken over een ‘groene FIT’.
Inmiddels heeft VGZ 28 groene FIT’s uitgewerkt en verspreid. De 12 ziekenhuizen van het Netwerk Zinnige Zorg hebben deze initiatieven in 2023 in totaal 107 keer geïmplementeerd. Daarmee hebben ze samen bijna vijf miljoen kilo CO2 bespaard (net zoveel als 625x de aarde rond in een gemiddelde benzineauto) en 281.000 kilo afval (net zoveel als 555 huishoudens in 1 jaar produceren).
