Om onderstaande en alle andere premium artikelen te lezen, moet u inloggen of een account aanmaken.
U kunt nog {free_articles_left} premium artikel gratis lezen. Om meer premium artikelen te lezen, moet u inloggen of een account aanmaken.
Patiënten hebben steeds meer behoefte aan eigen regie. En gelukkig maar, want door de overvolle werkschema’s van zorgprofessionals zou een gedeeltelijke overdracht van zorgtaken aan mantelzorgers en patiënten een welkome verlossing kunnen zijn. Dit gaat niet zomaar en vraagt om robuuste ondersteuning, informatievoorziening en training van deze informele zorgverleners. De Academie voor Zelfzorg is een bewezen werkwijze, van waaruit ziekenhuizen, VVT (Verpleging, Verzorging en Thuiszorg) en regiopartners samen de juiste ondersteuning op de juiste plek bieden. Stichting KOMPAZ Nederland draagt zorg voor opschaling van de werkzame elementen en ontwikkeling van een ondersteunend zelfzorgplatform. Inmiddels zijn 14 regio’s aangesloten. KOMPAZ-bestuurder en medeoprichter Frank Bisselink vertelt over de groeiende rol van zelfzorg en over de landelijke opschaling van de Academie voor Zelfzorg.
In 2018 werd in het MUMC+ opgemerkt dat veel patiënten onnodig opgenomen bleven in het ziekenhuis, alleen omdat de beperkte thuiszorgcapaciteit ontslag uit het ziekenhuis verhinderde. En dat terwijl de patiënten graag naar huis wilden en bereid waren om de nodige zorghandelingen zelf te leren en te doen. “Veel mensen willen graag meer eigen regie, zodat ze minder afhankelijk zijn van de zorg van anderen”, vertelt Bisselink. “Daarnaast is de capaciteit van de zorg simpelweg onvoldoende om door te blijven gaan op de huidige weg. Dat brengt de kwaliteit en toegankelijkheid van de zorg in gevaar.”
Vanuit deze probleemstelling ontstond eerst de Academie voor Patiënt en Mantelzorger, wat zich later doorontwikkelde tot de Academie voor Zelfzorg. Dit regionale initiatief begon in Zuid-Limburg als een samenwerking tussen zorgorganisaties MUMC+ en Envida. Sinds de oprichting is de Academie voor Zelfzorg verbreed, waarmee het nu een breed portfolio aan verschillende scholingen omvat en naast ziekenhuizen en VVT ook revalidatie, huisartsen, welzijn en gemeente zijn aangehaakt.
“De Academie focust op drie pijlers”, licht Bisselink toe. “Enerzijds biedt zij scholingen voor ondersteuning bij de gezondheid, zoals het aanleren van verpleegtechnische handelingen als stomazorg en zelf een subcutane injectie zetten, daar waar het past en kan. Maar ook scholingen over ondersteuning bij Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen (ADL) en over meer complexe zorg, zoals het toedienen van intraveneuze antibiotica. Daarnaast worden digitale begeleidingssessies gegeven, bijvoorbeeld over het werken met de Patient Journey App, SanaCoach of Luscii. Tot slot worden scholingen aangeboden over integratie van de aandoening in het dagelijks leven. Zoals een scholing voor mantelzorgers rond het behouden van de balans.”
Volgens Bisselink draagt de Academie voor Zelfzorg op meerdere manieren bij aan betere zorg. “Het geeft mensen met een zorg- of ondersteuningsvraag meer vrijheid en eigen regie. Daarnaast bevordert het ‘equity’: het schaarse zorgpersoneel blijft beschikbaar voor de mensen die hun ondersteuning écht nodig hebben. Samen met zorgverzekeraar VGZ hebben we een raming gemaakt van de impact die het gebruik van de Academie voor Zelfzorg kan hebben op de thuiszorg. Daaruit is de raming dat bij landelijke implementatie per jaar zo’n 1.500-2.400 fte vrij te spelen is.”
“Ook ontstaat betere doorstroom in de keten, omdat patiënt zelf meer thuis doet en daardoor niet onnodig een ziekenhuisbed bezet houdt. Hierdoor zijn bijvoorbeeld minder opnamestops nodig. Tot slot helpt zelfzorg bij het behoud van zorgpersoneel, één van de grootste uitdagingen van dit moment. Medewerkers die de reguliere dienstbelasting niet meer aankunnen en misschien al tegen hun pensioen aanzitten, hebben vaak wel de mogelijkheid om anderen handelingen aan te leren, mits ze didactische affiniteit ermee hebben.”
Op meer dan 14 plekken in Nederland is men inmiddels aan de slag met het ondersteunen van zelfzorg via een academie. Soms met een verschillende naam zoals ‘Zelfzorg thuis’ of ‘Mantelzorgacademie’, maar allen vanuit dezelfde, werkzame principes. Soms begint die samenwerking eerst vanuit het ziekenhuis en de VVT waarna het gefaseerd breder in de regio wordt ingezet. De ketenpartners gaan met elkaar in gesprek over welke scholing waar aangeboden moet worden. Wat moet in het ziekenhuis? Wat moet er in de thuissituatie? En wat gebeurt er in een buurtcentrum? “Door regionale samenwerking kunnen zorg- en welzijnsinstellingen gezamenlijk de juiste ondersteuning op de juiste plek geven”, legt Bisselink uit. “De academie is dan ook niet één plek, maar eerder een regionale trainingsinfrastructuur.”
Stichting KOMPAZ Nederland is een non-profit, die instellingen of regio’s helpt om een Academie voor Zelfzorg op te zetten en de werkzame elementen te vertalen naar hun eigen context. Bisselink: “Hierin werken we samen mét alle partijen om de Academie door te ontwikkelen. Zowel betrokken zorg- en welzijnsinstellingen als landelijke partijen zoals Vilans en MantelzorgNL. Het is een belangrijke stap van ‘proudly copied from’ naar ‘perfected together’.”
Van ‘proudly copied from’ naar ‘perfected together’
Het doel van de stichting is effectieve opschaling van zelfmanagementondersteuning en het duurzaam laten slagen van de beweging. “De stichting is opgericht omdat we van geïnteresseerde zorgorganisaties teruggekoppeld kregen dat ze een aantal barrières zagen om aan de slag te gaan met zelfmanagementondersteuning. Bijvoorbeeld op juridisch vlak, maar we kregen ook veel vragen over hoe te beginnen en of er subsidies beschikbaar zijn. Aan de andere kant merkten we dat iedereen dubbel werk aan het doen is. Denk aan het maken van patiëntfolders, filmpjes en protocollen. Door die werkzaamheden één keer centraal neer te zetten, kunnen we veel dubbel werk voorkomen.”
Het voorkomen van dubbel ontwikkelwerk gebeurt onder meer via het ondersteunend zelfzorgplatform. “We bouwen met zorg- en welzijnsinstellingen aan een grote bibliotheek met didactisch getoetst materiaal van hoogwaardige kwaliteit”, aldus Bisselink. “Doordat we samenwerken met Vilans en het platform modulair is opgebouwd, is de informatie altijd up-to-date met de protocollen. Een optimale digitale ondersteuning is essentieel bij het bieden van de juiste ondersteuning op het juiste moment voor mensen met een zorg- en of ondersteuningsvraag. Het platform biedt daarnaast ook procesondersteuning, bijvoorbeeld bij het plannen en inschrijven van scholingen, registreren dat iemand bekwaam is, de uiteindelijke evaluatie en declaratie.” Bij het ontwerp van het platform is rekening gehouden met integratie in bestaande IT-infrastructuur. “Het is browser-based, en is daardoor eenvoudig te integreren in bijvoorbeeld een PGO. Daarnaast is het mogelijk op een landingspagina van je eigen organisatie een overzicht weer te geven, waarin automatisch de aankomende scholingen vermeld staan en mensen zichzelf kunnen inschrijven.”
Stichting KOMPAZ probeert de landelijke opschaling op meerdere manieren te ondersteunen. “Allereerst willen we het simpel maken voor instellingen om aan de slag te gaan. Dat kan bijvoorbeeld door twee medewerkers uit je organisatie aan te melden voor een start-en-inspiratie-sessie, waarin ze in twee dagen leren hoe de Academie is opgezet in Zuid-Limburg, wat de landelijke ontwikkelingen zijn en ze de handvatten krijgen om in de eigen organisatie c.q. regio aan de slag te gaan. Ook hebben we alle partijen die al bezig zijn, verenigd in een lerend netwerk dat vier keer per jaar fysiek samenkomt en de lessen deelt. Tussendoor zijn er aanvullende digitale themabijenkomsten.” Aansluiten kan eenvoudig en laagdrempelig.
KOMPAZ organiseert daarnaast in samenwerking met MantelzorgNL ook een (train-the-trainer) scholing voor instructeurs, waarin zowel wordt ingegaan op het aanleren van handelingen als het herkennen en adequaat reageren van mantelzorgoverbelasting. Om ziekenhuizen en VVT-instellingen te ondersteunen in het effectief van papier naar praktijk te gaan, biedt KOMPAZ een praktijkstart aan, samen met implementatiepartners Morgens en Opera. “Bij het opzetten van een Academie komt veel kijken en je kunt het maar één keer goed doen. De praktijkstart is een effectieve aanpak, waarmee je de meest gemaakte fouten voorkomt en in drie maanden een stabiele basis legt om op voort te bouwen.”
“Tot slot houden we ons bezig met duurzame bekostiging”, gaat Bisselink verder. “Vaak volgt de bekostiging de praktijk. Het ontbreken van duurzame bekostiging beperkt instellingen bij het implementeren en duurzaam aanbieden van zelfmanagementondersteuning. Om organisaties hierbij te helpen hebben we verschillende betrokken partijen, waaronder de Nederlandse Zorgautoriteit en Zorgverzekeraars Nederland, verenigd in een taskforce. Deze maakt een analyse van de huidige stand van zaken, knelpunten in bekostiging en oplossingsrichtingen.”
Met de Academie voor Zelfzorg heeft de zorg een effectieve interventie in handen, meent Bisselink. “De Academie voor Zelfzorg heeft positieve impact, niet alleen voor deelnemers en zorgprofessionals, maar ook op de kosten en de toegankelijkheid van de zorg. We willen voorkomen dat elke zorginstelling opnieuw het wiel moet uitvinden. Daarom vinden we het belangrijk om de opschaling van zelfzorgondersteuning op een gedegen manier te doen. Stichting KOMPAZ is daarbij een middel, en geen doel op zich.”
