Nederlandse zorginstellingen bevinden zich financieel in een neerwaartse spiraal. Dat concludeert Deloitte in de ‘Financiële outlook Nederlandse zorg’. De financiële marges nemen al jaren af en door veranderende prioriteiten voor de korte termijn stellen zorginstellingen investeringen uit. Het geld dat overblijft door uitstel van investeringen gaat op aan stijgende personeels- en materiële kosten, met extra druk op de marges als gevolg. Deze trend moet doorbroken worden door bewust te investeren en te innoveren – onder meer in digitalisering - en daarvoor samenwerkingen aan te gaan.
Zorginstellingen hebben momenteel onvoldoende financiële armslag voor dergelijke investeringen. Deloitte toont in een analyse van het zuivere operationele bedrijfsresultaat vóór alle kapitaallasten en huurlasten dat de financiële marges van zorginstellingen sinds 2015 jaarlijks afnemen met een half procent van de omzet. Zet deze trend door, dan bedraagt de marge in 2025 nog slechts 7,9 procent, waar 10 procent doorgaans als goed wordt bestempeld.
Kansen voor trendbreuk
“Het is een zorgwekkende situatie, maar we willen vooral ook de kansen voor een trendbreuk benadrukken”, zegt Arno Leeijen, Director Financial Advisory Healthcare bij Deloitte. “Sinds 2015 voert Deloitte een sectoranalyse uit op de jaarrekeningen van Nederlandse zorginstellingen. Om de komende jaren de uitdagingen binnen de sector het hoofd te bieden en de zorg ook in de toekomst betaalbaar te houden, is een trendbreuk noodzakelijk en moet er een masterplan voor de sector komen.”
2020 was vanwege het begin van de coronacrisis een uitzonderlijk jaar en de cijfers uit dit jaar en kunnen soms een vertekend beeld geven. Er was uitstel van planbare zorg in de ziekenhuizen, extra kosten en leegstand in GGZ-instellingen en verpleeghuizen zorgden voor veel omzetverlies. Compensatieregelingen leidden juist weer tot een lichte verbetering van de cijfers, die op basis van signalen uit de zorgsector niet doorzet in 2021 en 2022.
Blik op langjarige cijfers
Om de onderliggende trendontwikkeling te zien, is een blik op de langjarige cijfers nodig, Die geven een overduidelijk signaal: de marges blijven dalen en Nederlandse zorginstellingen blijven voorzichtig met investeren. Er wordt sneller afgeschreven op vastgoed en technologie dan dat erin wordt geïnvesteerd.
De financiële marges die er zijn, worden nu ingezet om de stijgende personeelskosten te dekken. Er is een tekort aan zorgpersoneel door toenemend ziekteverzuim, mensen die de sector verlaten, vergrijzing onder het personeel en onvoldoende aanwas vanuit de opleidingen. Het is een groot probleem dat zich vertaalt in jaarlijks toenemende externe inhuur zoals uitzendkrachten en zzp’ers. Gemiddeld is dit personeel echter twee keer zo duur als vaste medewerkers.
Vier gebieden voor investeringen
Deloitte noemt vier gebieden waarin de zorg moet investeren om een trendbreuk te forceren. Er is hiervoor een bedrag van circa 30 miljard euro in de komende vijf jaar nodig.
- Ten eerste digitalisering: hierin loopt de zorg achter op andere sectoren, ook al zijn er veel stappen gezet tijdens de coronacrisis. Voorbeelden van investeringsgebieden zijn zorg op afstand en videobellen met de arts, of de optimalisatie van data-uitwisseling tussen ziekenhuizen en zorginstellingen.
- Ten tweede vraagt verduurzaming veel aandacht. De zorg is de grootste sector van Nederland, met miljoenen vierkante meters aan vastgoed. Dit verduurzamen is een flinke uitdaging.
- Ten derde is een behoorlijke investering nodig in het verouderde vastgoed om beter aan te sluiten bij de kwaliteits- en functie-eisen aan moderne zorgfaciliteiten.
- Tot slot is een fikse capaciteitsuitbreiding nodig ten gevolge van de vergrijzing, met de wezenlijke vraag in hoeverre dat moet leiden tot investeringen in stenen en/of technologie.
Samenwerken bij investeringen
Vaak wordt eerst de bedrijfsvoering op orde gebracht voordat er investeringen worden gedaan. Deloitte stelt nu dat meer lef en gelijktijdig handelen nodig is om uit de negatieve spiraal te komen. Zorginstellingen, verzekeraars, de overheid en financiers moeten samenwerken. Investeren in de zorg is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Een investering van de ene organisatie leidt nu nog te vaak tot een voordeel voor de andere organisatie, die daar dan niet in geïnvesteerd heeft. Als een ziekenhuis nu investeert in zorg op afstand, verliest het omzet uit behandelingen in het ziekenhuis zelf. De zorgverzekeraar bespaart juist geld voor die behandelingen.
Meer transparantie stelt instellingen in staat om, met een gezamenlijke visie als vertrekpunt, samenwerkingen te intensiveren en investeringen te versnellen. Bovendien worden onnodige dubbele investeringen hierdoor voorkomen. In de coronacrisis is gebleken dat intensievere samenwerking wel degelijk tot de mogelijkheden behoort. Ziekenhuizen, verpleeghuizen en revalidatiecentra gingen toen onderling hun capaciteit en vraagontwikkeling op elkaar afstemmen. Investeren loont, en er is nu momentum.
Samenwerking in zorg
Deloitte is zelf ook actief op zorggebied. Zo kondigden Vodafone en Deloitte in oktober 2021 aan te gaan samenwerken om de adoptie van e-health in Europa te versnellen. De partijen hebben daarvoor het Vodafone Center for Health opgericht. De samenwerking moet de toegang tot digitale, technologische oplossingen, zoals e-health en connected healthcare, verbreden. En daarnaast ook de oplossingen voor zowel patiënten als zorgprofessionals vereenvoudigen.
Verder hamert Deloitte erop dat de gezondheidszorg anders moet worden ingericht om goed, toegankelijk en betaalbaar te blijven. Deloitte verwacht dat het ‘zorgecosysteem’ de komende jaren transformeert naar een ‘gezondheidsecosysteem’. Dit vergt nieuwe samenwerkingen waarvan alle partijen die waarde toevoegen ook profiteren.
