Nieuw onderzoek wijst uit dat zelfs een korte pauze van sociale media een meetbaar positief effect kan hebben op de geestelijke gezondheid. In een onderzoek onder 295 jongvolwassenen van 18 tot 24 jaar meldden de deelnemers een opmerkelijke verbetering van symptomen van angst, depressie en slapeloosheid nadat ze hun gebruik van sociale media slechts één week hadden beperkt. De gekozen leeftijdsgroep is veelzeggend: deze demografische groep behoort tot de grootste gebruikers van sociale media en loopt tegelijkertijd een hoger risico op psychische problemen.
De wetenschappelijke gemeenschap debatteert al lang over het verband tussen sociale media en geestelijke gezondheid. Hoewel veel mensen persoonlijk aangeven zich beter te voelen na het verminderen van hun schermtijd, heeft eerder onderzoek, dat sterk leunde op zelfrapportage, gemengde en vaak inconsistente resultaten opgeleverd. Deze studie betekent een stap voorwaarts door gebruik te maken van objectieve digitale gegevens in plaats van op herinneringen gebaseerde schattingen.
Digitale fenotypering voor betrouwbaardere inzichten
In plaats van deelnemers te vragen hoeveel tijd ze online doorbrachten, pasten de onderzoekers digitale fenotypering toe. Dit is een passieve methode voor het verzamelen van smartphonegegevens, waarbij app-gebruik, gps, schermactiviteit en bewegingen worden geregistreerd. Deze aanpak vermindert herinneringsvertekening en biedt een nauwkeuriger beeld van het gedrag in de echte wereld.
Het onderzoek bestond uit drie weken monitoring. Tijdens de eerste twee weken gebruikten de deelnemers sociale media op de normale manier, waardoor basisgegevens werden gegenereerd. In de derde week probeerden ze een “social media detox” door hun activiteit op grote platforms zoals Instagram, TikTok, Snapchat, Facebook en X aanzienlijk te verminderen. Gedurende de hele periode registreerden de deelnemers dagelijks hun stemming en symptomen met behulp van ecologische momentane beoordeling (EMA), waardoor hun welzijn in realtime werd vastgelegd in plaats van achteraf.
Minder angst, depressie en slapeloosheid
De resultaten, gepubliceerd in JAMA Network Open, zijn opvallend. Tijdens de detoxweek:
- Daalden de angstsymptomen met 16,1%
- Daalden de depressiesymptomen met 24,8%
- Daalden de klachten over slapeloosheid met 14,5%
- Daalde het gemiddelde gebruik van 1,9 uur per dag naar slechts 30 minuten.
Een kleine groep deelnemers, ongeveer 6%, stopte gedurende de week volledig met het gebruik van sociale media.
De onderzoekers merken echter op dat er aanzienlijke individuele verschillen zijn. De sterkste verbeteringen deden zich voor bij degenen die aanvankelijk problematische gebruikspatronen vertoonden, zoals verslavend gedrag of frequente sociale vergelijkingen. Voor deze personen kan verminderde blootstelling de triggers voor negatieve zelfevaluatie of beloningszoekend gedrag hebben beperkt. De bevindingen suggereren dat de kwaliteit van online interactie wellicht belangrijker is dan de totale schermtijd.
Interessant genoeg verbeterde het gevoel van eenzaamheid niet. Dit sluit aan bij het idee dat sociale platforms verbinding en gemeenschap kunnen ondersteunen, met name voor jongvolwassenen. Door het gebruik te verminderen, kunnen schadelijke patronen worden geëlimineerd zonder dat sociale interactie noodzakelijkerwijs wordt vervangen.
Veelbelovende, maar beperkte resultaten
Hoewel de methodologie de vertekening van het digitale gebruik verminderde, kan de studie nog geen antwoord geven op langetermijnvragen. Er was geen gerandomiseerde controlegroep en de deelnemers waren vrijwilligers, wat betekent dat velen waarschijnlijk positieve effecten verwachtten, wat de resultaten zou kunnen beïnvloeden. Er werd geen follow-up uitgevoerd om te zien of de voordelen ook na de detoxweek nog aanwezig waren.
Toch zijn de auteurs van mening dat de bevindingen waardevol zijn voor de klinische praktijk. Een tijdelijke vermindering van het gebruik van sociale media zou kunnen dienen als een goedkope, toegankelijke component van de behandeling van geestelijke gezondheidsproblemen, met name voor jongeren die last hebben van digitale overweldiging, vergelijkingsstress of dwangmatig gebruik van platforms.
“Een week lang minder sociale media gebruiken kan de geestelijke gezondheid van jongvolwassenen verbeteren, maar de duurzaamheid op lange termijn en de relevantie voor het gedrag moeten nog verder worden onderzocht”, aldus de onderzoekers. In toekomstig onderzoek moet worden vastgesteld hoe duurzaam deze voordelen zijn en of gestructureerde interventies op het gebied van digitaal welzijn de mentale veerkracht in bredere zin kunnen ondersteunen. Ontgiften van sociale media is misschien geen remedie, maar het bewijs suggereert dat het een eenvoudig, schaalbaar hulpmiddel kan worden binnen de geestelijke gezondheidszorg in het digitale tijdperk, week na week.
Social media discussie
Er is al geruime tijd veel te doen over de, met name negatieve gevolgen van overmatig social media gebruik op de mentale gezondheid van jongeren. Dit kwam ook uitgebreid aan bod tijdens een speciale presentatieop de ICT&health World Conference, in januari van dit jaar. Vorig jaar werd in Nederland #Chatsafe gelanceerd, een van oorsprong Australische tool die jongeren adviseert en helpt om te gaan met de risico’s van social media en communiceren over heftige onderwerpen.
Behalve de negatieve gevolgen van overmatig gebruik, wordt ook steeds vaker bewaarschuwd voor de risico’s van misleidende- of desinfomatie die via sociale media kanalen verspreid worden. Begin dit jaar deed The Guardian onderzoek hiernaar, waarbij de focus op het TikTok platform lag. Van de 100 populairste TikTok-video’s met de hashtag #mentalhealthtips bevat meer dan de helft (52%) incorrecte of potentieel schadelijke informatie.
