Vrijwel alle Nederlanders onderschrijven het belang van goede toegang tot zorg. Als mensen gevraagd wordt welk maatschappelijk onderwerp ze het belangrijkste vinden, kiezen zij de zorg met overgrote meerderheid, zoals in het jaarlijkse Prinsjesdagonderzoek van Ipsos in opdracht van de NOS1. Er is een duidelijk verschil in het belang dat jongeren en ouderen aan zorg hechten, maar zelfs onder jongeren scoort zorg als het belangrijkste maatschappelijke onderwerp, op de voet gevolgd door klimaat. Toch is de politieke aandacht voor de zorg beperkt. Niet alleen dát moet veranderen om de zorg te verduurzamen, maar ook het leveren van zorg: de juiste zorg op de juiste plek. Het delen van relevante informatie, zoals via een PGO, kan dit concept in de praktijk ondersteunen. Hier kan en moet de overheid een belangrijke rol in spelen.
De klimaatuitdagingen staan inmiddels (terecht!) als duurzaamheidsvraagstuk op vrijwel alle politieke agenda’s. Gezien het nog grotere belang dat door Nederlanders aan zorg wordt gehecht, zou je verwachten dat het duurzaamheidsvraagstuk op het gebied van zorg nog hoger op de politieke agenda’s zou staan. Het tegendeel is het geval. Zorg wordt zeker belangrijk gevonden, maar de discussies gaan niet over het duurzaam beschikbaar houden van zorg voor iedereen. Toch is daar, zoals ik eerder uiteenzette in ICT&Health editie 4, alle reden toe. Nederland dendert onder druk van vergrijzing naar een daverend zorginfarct. Voor de exacte getallen verwijs ik graag naar het vorige nummer. En dat zorginfarct openbaart zich momenteel al op vele plekken, terwijl we nog maar aan het begin staan van de snel toenemende tekorten aan zorgprofessionals.
Forse transformatie nodig
Met meer salaris, minder regeldruk en betere arbeidsomstandigheden lukt het wellicht om de huidige professionals te behouden. Maar we ontkomen niet aan een forse transformatie in de zorg als we het zorginfarct duurzaam willen afwenden. Een transformatie die rekening houdt met de specifieke uitdagingen die een vergrijzende populatie opleveren. Die vergrijzende populatie heeft zowel een enorme impact op de hoeveelheid zorg die gevraagd wordt, als op de aard van de vraag. Ouderdom komt immers met gebreken en zorg die voor een vitale patiënt met een ernstige aandoening passend is, kan voor een oudere patiënt met meerdere (vaak chronische) aandoeningen meer kwaad dan goed doen. Dat heeft niet alleen te maken met de optelsom van aandoeningen waar een oudere patiënt mee kan kampen, maar ook met de persoonlijke omstandigheden van die patiënt. Is hij/zij mobiel, of is een mantelzorger nodig om naar het ziekenhuis te komen? Als die mantelzorger nodig is, is die dan beschikbaar op de momenten dat de zorg geleverd moet worden? Woont de patiënt in een omgeving waarin goed herstel mogelijk is na een eventuele operatie? Welke andere zorg ontvangt deze patiënt al van andere aanbieders? Welke ondersteuning ontvangt deze patiënt al van de gemeente?
Juiste zorg op juiste plek
Die veranderende vraag stelt forse eisen aan het zorgaanbod. Idealiter wordt alleen die zorg geleverd die op het juiste moment en op de juiste plaats de uitkomst met de meeste kwaliteit van leven oplevert voor de specifieke patiënt. Zo waarborgen we dat we schaarse zorgprofessionals alleen op die manier en op die plek inzetten waar ze echt van waarde zijn voor de patiënt èn voorkomen we inzet op momenten dat die waarde niet of te weinig geleverd kan worden. De juiste zorg op de juiste plek met de beste uitkomst voor de patiënt. Het klinkt eenvoudig, maar iedereen die zich hier in de praktijk op richt, weet dat het om verschillende redenen een onvoorstelbaar ingewikkelde puzzel is om te leggen. Toch zie ik wel degelijk kansen om op dit terrein grote stappen te zetten. De belangrijkste voorwaarde: het delen van relevante data en informatie!
Informatie cruciaal
Het eerste cruciale deel is de data van de zorgaanbieders die betrokken zijn bij de patiënt. Dit is in de praktijk een groot probleem. Nederland kent geen nationaal uniform patiëntendossier. Uitwisseling van informatie tussen zorgaanbieders blijkt keer op keer een grote uitdaging. Zodra informatie moet worden uitgewisseld tussen zorgaanbieders uit verschillende lijnen, neemt de complexiteit fors toe. En zelfs als het uitwisselen van informatie lukt, garandeert dat nog niet dat een behandelende zorgprofessional een compleet medisch beeld heeft van de patiënt of de cliënt. Terwijl juist dat complete beeld nodig is om een goede afweging te maken voor een multi-morbide oudere patiënt.Het tweede cruciale deel is de informatie over de persoonlijke omstandigheden van de patiënt zelf. Dit is de informatie die inzage geeft in de relevante subjectieve omstandigheden, het netwerk en de vitaliteit van de patiënt. Het is de informatie die in grote mate bepaalt welke zorg passend kan zijn voor de specifieke patiënt in zijn of haar eigen context.
Bundelen data in PGO
De mogelijke oplossing voor het bundelen van de beide vormen van data is gelukkig al voorhanden: de Persoonlijke Gezondheidsomgeving oftewel het PGO. Een goed gevuld PGO bundelt en ontsluit zowel de relevante medische als persoonlijke informatie van de patiënt. Een goed gevuld PGO is daarmee van grote waarde voor de patiënt, de zorgprofessional en de mantelzorger. Sterker nog: zo’n PGO is naar mijn overtuiging het missende noodzakelijke puzzelstukje om duurzaam individueel passende zorg te kunnen organiseren. Ondanks de grote voordelen heeft het gebruik van PGO’s in Nederland nog geen grote vlucht genomen. Alle PGO’s moeten voor de data-uitwisseling voldoen aan de MedMij-standaarden. En het aantal PGO’s dat aan die standaarden voldoet is fors en groeiend2. Aan aanbod dus nog geen gebrek. De uitdaging zit in het gebruik.
Rol overheid
Het ministerie van VWS staat zeer positief ten opzichte van het PGO en heeft actief de ontwikkeling van de MedMij-standaarden gestimuleerd. Maar met betrekking tot de opschaling van het gebruik van het PGO staat het ministerie tot nu toe aan de zijlijn, kennelijk vertrouwend op het ‘aanbod creëert vraag’-principe. Dat principe blijkt bij PGO’s in de praktijk niet te werken. PGO’s zijn tot nu toe vooral populair bij patiënten met zeer specifieke ziektebeelden waarvoor een aanbieder binnen een specifiek PGO een mooie zorgmodule heeft ontwikkeld. Dat is echt onvoldoende voor een snelle opschaling van PGO’s in Nederland. Ik denk dat het ministerie moet stoppen met de afwachtende houding. Als het PGO de sleutel is om voor iedereen in een vergrijzend land passende zorg te kunnen bieden, wordt het tijd te zorgen dat iedere Nederlander een PGO tot zijn of haar beschikking heeft. Dit jaar is nog te vroeg om die ambitie te kunnen realiseren. 2022 is haalbaar, maar wellicht nog een te grote uitdaging. Dat maakt 2023 het jaar waarin het gerealiseerd moet zijn: in 2023 heeft iedere Nederlander een PGO!VWS heeft voldoende middelen in handen om deze noodzakelijke stap te helpen realiseren. De afgelopen jaren werden in overleg met alle betrokken partijen vele hoofdlijnenakkoorden gesloten. In de toekomstige akkoorden kan worden afgesproken dat de akkoordpartijen zich ertoe verplichten dat ze aan hun patiënten (zorgaanbieders) en klanten (zorgverzekeraars) actief een PGO aanbieden en dat ze actief meehelpen om de PGO’s met waardevolle data te vullen.
Grote stap VWS
Maar het ministerie kan ook zelf een grote stap zetten. Het afgelopen jaar hebben miljoenen Nederlanders zich laten vaccineren tegen corona. Om nationaal en internationaal toegang te krijgen tot instellingen en evenementen zijn vaccinatie- en testgegevens ontsloten in de Corona Check-app. Wat zou het mooi en praktisch zijn als deze gegevens ontsloten zouden worden via de MedMij-standaarden in een PGO. Het is een stap die alsnog gezet kan worden. En voor toekomstige (herhaal)vaccinaties zou het opnieuw van grote waarde zijn en het gebruik van PGO’s enorm stimuleren. Zeker als de Corona Check-app wordt uitgefaseerd ten gunste van PGO’s. Het zijn twee eerste praktische ideeën die allebei uitvoerbaar zijn. Maar het begint met de ambitie die wat mij betreft hoge politieke prioriteit verdient als we goede zorg duurzaam voor iedereen willen waarborgen: uiterlijk in 2023 een PGO voor iedereen!
