Op psychogeriatrische (pg-)afdelingen worden zorgvragen steeds zwaarder en complexer, waardoor het werk onder druk kan komen te staan. Op deze afdelingen komt regelmatig ‘onbegrepen gedrag’ voor, wat de rust op de afdeling en het welzijn van bewoners én medewerkers negatief kan beïnvloeden. 360 graden VR-technologie heeft de potentie hier een oplossing te bieden.
Vitalis is een ouderenzorgorganisatie waarin de missie ‘De kunst van gelukkig ouder worden’ centraal staat. Met een totaal van 24 locaties in Eindhoven, Geldrop en Heerlen hanteert Vitalis het uitgangspunt ‘zelfstandig (thuis) wonen’ waarbij professionele zorg ondersteunend wordt geboden. Daarnaast heeft Vitalis pg-afdelingen waar 24-uurs zorg wordt verleend.
Vitalis, locatie Engelsbergen, heeft 2 pg-afdelingen. Het innovatieteam van Vitalis zet actief in op zorgtechnologie, met onder andere het gebruik van 360 graden VR-brillen. Lotte van Oss heeft voor haar afstuderen bij de Fontys opleiding Toegepaste Psychologie onderzocht op welke wijze de inzet van VR-brillen voor bewoners van een pg-afdeling de druk op de zorg kan verlichten en tegelijkertijd een positieve bijdrage kan leveren aan de levenskwaliteit van de ouderen.
Zoektocht naar de interventie
De onderzoeksvraag luidde: ‘Hoe kunnen de medewerkers de 360 graden VR-bril inzetten om onbegrepen gedrag bij de bewoners te verminderen?’ Via literatuur- en inleefonderzoek zijn eerst onderliggende deelvragen beantwoord. Zo werd vanuit literatuur bevestigd dat de inzet van VR-brillen onrust en onbegrepen gedrag bij mensen met dementie kan verminderen en werd ontdekt dat vooral op het attitude-gebied ‘connectiviteit’ – de houding van medewerkers tegenover het werken met technologie – veel winst te behalen valt.1,2 Weerstand van de medewerkers tegenover technologie kwam in het inleefonderzoek naar voren in de vele kanttekeningen die werden gemaakt.
Om een passende interventie te maken, is er via een ideeënmuur samen met de medewerkers geïnventariseerd waar hun behoeften liggen. Hieruit ontstond een boekje met uitleg over de bril, inspirerende verhalen en heldere instructies. De inhoud werd zorgvuldig samengesteld en meerdere keren geëvalueerd door verschillende betrokkenen. Het is bondig en passend bij het jargon op de werkvloer.
De verwachting was dat daarmee het gebruik van de VR-bril snel opgepakt zou worden. Het daadwerkelijke gebruik op de werkvloer kwam echter niet op gang. Mede door ziekte onder het personeel en bijkomende werkdruk bleef het boekje ongebruikt op de plank liggen. Op hetzelfde moment gaf de onderzoeker stagiairs van het SIC Zorg en Wél-zijn de kans om de VR-bril zelfstandig met behulp van het boekje te ontdekken. Dit leverde nauwelijks vragen op, wat een goede indicatie was van de doelmatigheid ervan. Richting de medewerkers was er echter nog werk aan de winkel.
Voordelen VR begrijpen
Het tweede onderdeel van de interventie was een trainingsbijeenkomst. Deze had twee duidelijke doelen: medewerkers moesten na afloop de basisfuncties van de VR-bril kunnen omschrijven én medewerkers moesten begrijpen welke voordelen de zorgtechnologie heeft binnen het werk.
Niet alleen werd de VR-bril uitgeprobeerd, er werden ook vragen beantwoord over de gebruikte technologie. Uit de enquête die na afloop onder de 11 deelnemers werd gehouden, bleek dat de twee doelen zijn behaald en dat de opzet passend werd bevonden. De training kreeg van haar deelnemers een score van 4,5 op 5. Dit bevestigt de positieve indruk die er was tijdens de trainingsbijeenkomst en benadrukt de effectiviteit van zowel de inhoud als de manier waarop de training werd uitgevoerd.
‘Train-de-trainer-model’
Tot slot werd ‘coaching on the job’ ingezet via een ‘train-de-trainer-model’, waarbij stagiairs, Tim Huisman en Zafiris Ioannidis vanuit Fontys Sociaal Innovatiecentrum (SIC) Zorg en Wél-zijn ondersteuning boden. De stagiairs zijn eerst gecoacht door de onderzoeker, totdat zij genoeg bekwaamheid hadden om de medewerkers te coachen.
Er werd gestart met een observatiefase waarbij de stagiairs de onderzoeker in actie zagen. Hierdoor kregen de stagiairs een beter inzicht in de concrete aanpak en de interactie met de bewoners. Daarna gingen ze zelf aan de slag, waarbij de onderzoeker feedback gaf via een hiervoor ontworpen evaluatieformulier. De overgang van kijken naar doen bleek waardevol, de stagiairs hadden snel door hoe ze het moesten aanpakken. Tijdens de tussenevaluatie gaven beide stagiairs aan dat hun bekwaamheid en zelfvertrouwen voldoende waren gegroeid om het coachtraject met de medewerkers zelfstandig uit te kunnen voeren.
Voor de medewerkers werden drie doelen opgesteld: het voorgesprek kunnen voeren met een bewoner, een bewoner kunnen begeleiden tijdens het VR-filmpje en tenslotte het nagesprek met de bewoner op gepaste wijze houden. Al na twee coachsessies was via het feedbackformulier te zien dat de medewerkers groeiden in het begeleiden.
Medewerkers scoorden op een 5-punts-schaal eerst gemiddeld een 2 voor het voor-en nagesprek en een 3 voor het signaleren van reacties tijdens het filmpje. Na de tweede sessie was te zien dat de scores stegen naar een 4 of bij sommigen zelfs een 5. Ook de sessies zelf werden positief gewaardeerd door de medewerkers. De één-op-één begeleiding, directe feedback en de ruimte voor het stellen van vragen in een veilige leeromgeving, droegen bij aan het effectieve leerproces.
Succesvolle implementatie
De interventie heeft bijgedragen aan het vergroten van kennis, vaardigheden en vertrouwen in het toepassen van de VR-bril bij de medewerkers. Het gebruiksgemak van de VR-bril is hoog, bevorderd door de heldere instructies en de eenvoudige bediening. De VR-technologie veroorzaakt weinig tot geen ‘cyberziekte’, doordat de opnamen die gebruikt worden, vanuit stilstand zijn gemaakt.
Het instructieboekje is bondig en op de werktaal van de medewerker afgestemd, zodat de drempel om dit te gebruiken wordt verlaagd. Het werd positief ontvangen dor de medewerkers en de stagiairs hebben aangetoond dat het boekje het zelfstandig leren effectief ondersteunt.
De trainingsbijeenkomst gaf de medewerkers verder de noodzakelijke kennis. De hoge waardering onder de deelnemers wijst erop dat de opzet aansloot bij hun leerbehoeften en de dagelijkse praktijk.
De veranderde attitude van de medewerkers werd versterkt via ‘coaching on the job’. Door de praktijkgerichte begeleiding en de directe toepassing op de werkvloer, werd het zelfvertrouwen en de bekwaamheid tot handelen vergroot.
Verder aan de slag
De conclusie is dat de ontwikkelde interventie positief bijdraagt aan de implementatie van VR-technologie binnen de afdeling. In hoeverre en op welke wijze dit een positief effect heeft op het verminderen van onbegrepen gedrag bij de bewoners, zal nader onderzocht moeten worden. In recente literatuur zijn voldoende positieve resultaten te vinden, maar de bewoner zelf met zijn of haar specifieke achtergrond en problematiek maakt dat er altijd een zekere mate van maatwerk nodig zal zijn om een optimaal effect te bereiken.3,4
Fontys Sociaal Innovatiecentrum (SIC) Zorg en Wélzijn heeft haar thuisbasis bij Vitalis Engelsbergen. Zo’n 40 studenten vanuit diverse hbo- en mbo-opleidingen voeren jaarlijks vele (afstudeer)projecten uit in samenwerking met diverse werkveldpartners waaronder Vitalis. Een volgende lichting SIC-stagiairs kan aan de slag met de bestaande interventie. Zo kunnen er de komende jaren meer medewerkers op meerdere afdelingen en locaties gecoacht worden, zodat de VR-brillen vaker worden gebruikt.
Gedurende het project kwam vaak de vraag of er andere filmpjes op de VR-bril gezet kunnen worden, om zo beter aan te sluiten bij de individuele bewoners. Ook dit kan door toekomstige stagiairs opgepakt worden. Met een beschikbare 360 graden camera kunnen persoonlijke en betekenisvolle opnames voor de bewoners gemaakt worden. Dit zal het uiteindelijk doel, het verminderen van onrust en onbegrepen gedrag bij bewoners, waarschijnlijk ook ten goede komen.
Lotte van Oss is met dit project afgestudeerd als toegepast psycholoog. Zij is hierbij ondersteund door Bente van Pinxteren vanuit Vitalis en door Lucinda Harryana en Wilco Bosems vanuit Fontys Sociaal Innovatiecentrum Zorg en Wél-zijn.
Meer weten?
Mail ons: siczorgwelzijn@fontys.nl
Of kijk hier: link
