De Nobelprijs voor Geneeskunde is dit jaar toegekend aan Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell en Shimon Sakaguchi voor hun baanbrekende ontdekkingen die hebben onthuld hoe het immuunsysteem voorkomt dat het lichaam zijn eigen weefsels aanvalt. Dit proces staat bekend als perifere immuuntolerantie. Hun werk heeft ons begrip van immuniteit veranderd en de basis gelegd voor nieuwe behandelingen voor auto-immuunziekten, kanker en afstoting van transplantaten.
Elke dag staat het immuunsysteem voor een monumentale taak: het identificeren en elimineren van talloze binnendringende microben zonder de eigen cellen van het lichaam te beschadigen. Maar wanneer dit fijn afgestelde evenwicht verstoord raakt, kan dat leiden tot verwoestende auto-immuunziekten zoals diabetes type 1, lupus of multiple sclerose.
Immuuntolerantie
Halverwege de jaren negentig betwistte professor Shimon Sakaguchi van de Universiteit van Osaka de heersende wetenschappelijke opvatting dat immuuntolerantie uitsluitend in de thymus tot stand kwam door een proces dat centrale tolerantie wordt genoemd. In 1995 ontdekte hij een geheel nieuwe klasse immuuncellen, regulerende T-cellen (Tregs), die als vredeshandhavers binnen het immuunsysteem fungeren, overactieve immuunreacties onderdrukken en zelfvernietiging voorkomen.
Acht jaar later identificeerden Mary Brunkow van het Institute for Systems Biology en Fred Ramsdell van Sonoma Biotherapeutics de genetische sleutel tot deze cellen. Aan de hand van een muismodel dat vatbaar is voor auto-immuunziekten, ontdekten ze een mutatie in het Foxp3-gen, dat cruciaal bleek te zijn voor de ontwikkeling en functie van regulerende T-cellen. Mutaties in de menselijke versie van dit gen veroorzaken een zeldzame maar ernstige auto-immuunziekte die bekend staat als het IPEX-syndroom, wat de essentiële rol ervan bij het handhaven van het immuunevenwicht bevestigt.
Twee jaar later legde Sakaguchi een verband tussen deze bevindingen en toonde hij aan dat Foxp3 de ontwikkeling reguleert van de regulerende T-cellen die hij eerder had geïdentificeerd. Deze ontdekking maakte niet alleen een einde aan een langdurig mysterie in de immunologie, maar onthulde ook een krachtig nieuw doelwit voor medische innovatie.
Van ontdekking tot behandeling
Het werk van de laureaten heeft sindsdien een nieuw vakgebied gevormd, perifere tolerantie, dat onderzoekt hoe immuunregulatie zich buiten de thymus uitstrekt. Deze inzichten hebben geleid tot belangrijke vooruitgang in immuuntherapie en hebben wetenschappers geholpen bij het ontwerpen van behandelingen die immuunreacties verfijnen in plaats van ze simpelweg te onderdrukken.
In het kankeronderzoek worden nu therapieën ontwikkeld om regulerende T-cellen te blokkeren, waardoor het immuunsysteem tumoren effectiever kan aanvallen. Bij auto-immuunziekten en transplantatiegeneeskunde ligt de focus daarentegen op het versterken van deze cellen om schadelijke immuunreacties te voorkomen.
“Hun ontdekkingen zijn doorslaggevend geweest voor ons begrip van hoe het immuunsysteem functioneert en waarom we niet allemaal ernstige auto-immuunziekten ontwikkelen”, aldus Olle Kämpe, voorzitter van het Nobelcomité.
Transformatie moderne geneeskunde
Bijna drie decennia na Sakaguchi's eerste experiment blijft de impact van deze ontdekkingen groeien. Meerdere therapieën die zijn geïnspireerd op de principes van perifere tolerantie worden nu klinisch getest, met als doel een nauwkeurigere en persoonlijkere immuunmodulatie te realiseren.
Door te onthullen hoe het lichaam op natuurlijke wijze zijn krachtigste afweermechanisme regelt, hebben Brunkow, Ramsdell en Sakaguchi niet alleen een van de grootste raadsels van de immunologie opgelost, maar ook nieuwe grenzen geopend in de precisie-immunotherapie. Daarmee bieden ze hoop aan miljoenen mensen wereldwijd die leven met immuungerelateerde ziekten.
