Data en kunstmatige intelligentie (AI) zijn geen toekomstmuziek meer in de zorg: toepassingen zijn zichtbaar in dossiers, rapportages en ondersteuning bij besluitvorming. Hoe kijken onze zorgverleners van morgen hiernaar? MBO-studenten, die nu hun eerste stappen in de praktijk zetten, vormen straks de ruggengraat van zorg en welzijn. In een serie workshops van het Graafschap College, in samenwerking met Saxion Hogeschool, ontwierpen studenten hun eigen toekomstvisies op werken met zorgdata en AI. Het leverde realistische, praktische en eerlijke beelden op van hoe technologie het werk in de zorg kan veranderen.
Van competenties naar praktijkervaring
Het project begon niet met technologie, maar met de vraag: Welke competenties zijn nodig om verantwoord te werken met zorgdata? Op basis van literatuur en gesprekken met het werkveld werden zes kerncompetenties benoemd: inzicht in besluitvorming, co-creatie met cliënten, kennis van zorgprocessen, basiskennis van data-architectuur, ethische reflectie en digitale vaardigheden. Toen studenten met deze begrippen aan de slag gingen tijdens hun stages, bleek al snel hoe abstract dit voor hen was. Termen als data-architectuur voelden theoretisch en ver weg van hun dagelijkse werk.
‘Ik snap wel dat data belangrijk is, maar op stage ben ik vooral bezig met cliënten wassen en begeleiden,’ merkte een student op. Om die kloof te verkleinen werd een zogenaamde ‘data-challenge’ opgezet. Studenten verzamelden voorbeelden van hoe zorgdata in hun praktijk gebruikt wordt: van het invullen van rapportages en bijhouden van bloedsuikerwaarden tot het inzetten van zorgtechnologie. Deze concrete voorbeelden vormden de brug naar de workshops, waarin de toekomst van zorgdata en AI centraal stond.
De werkvloer als inspiratiebron
De workshops werden uitgevoerd in twaalf wijkleercentra, met in totaal zo’n 150 studenten uit opleidingen variërend van Helpende Zorg en Welzijn tot Verpleegkunde (niveau 2–4). De meesten waren tweedejaarsstudenten van 17 tot 22 jaar. Hun blik werd in eerste instantie verruimd met uitleg over de werking van AI: algoritmes, dataverzameling, patronen, de black box en de risico’s van bias en hallucinaties. Daarna volgde de kernopdracht: Ontwerp zelf hoe jij in de toekomst met zorgdata en AI wil werken. Veel van de ideeën waren direct ingegeven door hun stage-ervaringen. Studenten gaven aan dat ze vaak veel tijd kwijt zijn met het zoeken naar basisinformatie.
‘Soms moet ik tien schermen door voordat ik weet of iemand allergisch is,’ zei een student. Het verlangen naar snelheid en overzicht stond centraal. Studenten wilden in één oogopslag de voorgeschiedenis van een cliënt kunnen zien, inclusief belangrijke levensgebeurtenissen zoals een scheiding of verlies van werk, omdat dit zoveel invloed kan hebben op iemands gezondheid en gemoedstoestand. Ook wilden ze actuele informatie zoals het niet-reanimeren beleid sneller kunnen vinden en niet voor elke handeling opnieuw moeten inloggen. Daarnaast uitten studenten de wens om vakkennis eenvoudig in het systeem te kunnen opvragen. Wanneer je tijdens je werk vragen hebt over een vakterm, ziektebeeld of medicatie, zou een geïntegreerde zoekfunctie met betrouwbare informatie direct uitkomst moeten bieden. Het liefst in duidelijke taal.
AI als digitale collega
Opvallend genoeg zagen studenten AI niet als bedreiging, maar als een praktische collega die juist het schermwerk uit handen neemt. In hun ontwerpen luisterde AI mee tijdens gesprekken en maakte automatisch een rapportage, of beoordeelde foto’s van wonden en gaf daarbij behandeladviezen. AI moest vooral niet de regie overnemen, maar ondersteuning bieden op de momenten dat het ertoe doet. Belangrijk was ook de manier van toegang.
Studenten gaven aan liever met kleine, draagbare devices te werken dan met computersystemen waar je eindeloos moet inloggen. Smartwatches, slimme brillen of telefoons werden genoemd als ideale hulpmiddelen. ‘Als ik toch al mijn handen vol heb, wil ik niet óók nog een wachtwoord intikken,’ zei een student. In de toekomstbeelden stond ook de cliënt centraal. Studenten vinden het belangrijk dat zorgvragers zelf inzicht en regie krijgen over hun dossier, doelen en medicatie. AI mag best helpen om die informatie begrijpelijk te maken of gewoon gezelschap zijn.
“Het moet voelen als een collega, niet als een computer.”
Studenten over AI
Vertrouwd, maar niet begrepen
Tijdens de workshops viel nog iets op: Bijna alle studenten bleken al gebruik te maken van AI. Op de vraag wie er verslagen liet schrijven door ChatGPT, gingen vrijwel alle handen omhoog. Studenten gebruiken de tool voor stageverslagen, schoolopdrachten en soms om complexe begrippen uit te leggen. Maar toen gevraagd werd wie wist hoe AI dat precies doet, bleef het stil. Er werd vertrouwd op de uitkomsten, simpelweg omdat de ervaring leert dat de antwoorden vaak goed bruikbaar zijn. Toen begrippen als bias, hallucinaties en de black box werden uitgelegd, sloeg dat vertrouwen deels om in voorzichtigheid.
Studenten zagen dat AI ook verkeerde of gekleurde informatie kan geven. Tegelijkertijd was er opvallend veel vertrouwen in de zorgsoftware die ze in hun stageomgeving tegenkomen. ‘Als het eenmaal in het systeem zit, zal het wel goed zijn’ is een gedachte die sterk leeft. Angst om met AI te leren werken of fouten te maken, was nauwelijks aanwezig. Dit spanningsveld – enthousiast gebruik combineren met weinig kennis – laat zien waarom onderwijs hier een cruciale rol speelt. Het is niet genoeg om studenten vertrouwd te maken met de knoppen; ze moeten ook leren kritisch kijken naar wat AI hen voorschotelt.
Kritische vragen voor het onderwijs
De workshops maakten duidelijk dat er bij studenten veel bereidheid is om AI in te zetten, maar ook dat zij begeleiding nodig hebben om kritisch te reflecteren. Het gaat om fundamentele vragen: Mag een systeem een zorgplan schrijven? Welke aanbevelingen mag AI doen, en welke horen bij de mens? Hoe wordt bepaald welke informatie gedeeld wordt, en met wie? En misschien wel de belangrijkste: Wanneer moet de professional zelf de regie behouden? Door deze vragen al in de opleiding te stellen, ontwikkelen studenten niet alleen digitale vaardigheden, maar ook de kritische houding om ethisch te reflecteren. Een houding die nodig is in een datagedreven zorgpraktijk.
Van toekomstbeeld naar scenario’s
De opbrengst van de workshops blijft niet bij losse ideeën. Studenten en docenten werkten de toekomstbeelden uit in scenario’s die zullen worden verfilmd. Dat levert niet alleen creatieve visies op, maar dwingt ook tot praktische keuzes. Hoe haal je je telefoon uit je zak met vieze handen? Hoe ervaart de zorgvrager het als een AI-systeem meeluistert bij een gesprek? Door deze scenario’s uit te beelden, worden zowel de kansen als de beperkingen van technologie tastbaar gemaakt. De films worden straks gebruikt in het onderwijs, om studenten en docenten met elkaar in gesprek te brengen over technologie in de zorg. Ze vormen een middel om de toekomst niet abstract te bespreken, maar concreet te ervaren.
Meedenken
Wat deze workshops vooral hebben laten zien, is dat MBO-studenten goed in staat zijn om mee te denken over digitale innovaties – mits je aansluit bij hun eigen praktijkervaring. Ze zijn nieuwsgierig, oplossingsgericht en enthousiast als technologie het werk daadwerkelijk gemakkelijker maakt en hen meer tijd geeft voor persoonlijke aandacht. Het toekomstbeeld dat hieruit naar voren komt, is geen vergezicht van techneuten, maar een realistisch en bruikbaar perspectief van de zorgverlener van morgen. Voor onderwijs, zorgorganisaties en ontwikkelaars ligt hier een duidelijke opdracht: betrek studenten vanaf het begin bij de ontwikkeling van zorgtechnologie. Alleen dan bouwen we systemen die écht aansluiten bij de mensen die ermee werken – en bij de cliënten die er uiteindelijk de vruchten van plukken.
