Het UMCG is als eerste ziekenhuis in Nederland gestart met een klinische studie waarbij direct tijdens een oncologische operatie wordt gecontroleerd of een tumor volledig is verwijderd. De sleuteltechnologie: een mobiele PET-CT-scanner die het zojuist verwijderde weefsel op de operatiekamer scant. Deze aanpak kan in de toekomst heroperaties en aanvullende behandelingen zoals radiotherapie of chemotherapie helpen voorkomen.
Patiënten die deelnemen aan het onderzoek krijgen voorafgaand aan de operatie een radioactieve tracer toegediend. Deze tracer, gebaseerd op radioactief ‘suiker’, wordt door tumorcellen sterker opgenomen dan door gezond weefsel. Daardoor lichten tumorcellen duidelijk op in de PET-CT-beelden. Direct na het verwijderen van de tumor wordt het weefsel ter plekke gescand. De chirurg en nucleair geneeskundige beoordelen samen of de snijranden tumorvrij zijn. Is dat niet het geval, dan kan de chirurg tijdens dezelfde ingreep aanvullend weefsel verwijderen.
Deze real-time feedback kan een belangrijke tijdswinst opleveren. In de huidige praktijk duurt het vijf tot zeven dagen voordat de patholoog uitsluitsel geeft over de snijranden. Als die niet schoon blijken, volgt soms alsnog een tweede operatie of aanvullende therapie. “De prognose voor de patiënt is altijd het beste wanneer de tumor in één keer volledig wordt verwijderd", aldus onderzoeker en radioloog in opleiding Jasper Vonk.
Veiligheid en betrouwbaarheid
De eerste fase van de studie richt zich primair op veiligheid: is het verantwoord om met radioactieve stoffen op de OK te werken? Het OK-team werkt met stralingsmeters, dubbele handschoenen en strikte protocollen voor het afvoeren van radioactief materiaal en gebruikte instrumenten. De eerste metingen zijn positief en sluiten aan bij internationale ervaringen.
Aan het onderzoek doen dertig patiënten mee. De PET-CT-beelden worden vergeleken met de uiteindelijke pathologische beoordeling, maar worden in deze fase nog niet gebruikt voor intraoperatieve besluitvorming. Dat volgt pas wanneer de betrouwbaarheid voldoende is aangetoond.
Beeldgestuurde oncologische chirurgie
De onderzoekers verwachten vooral winst bij diepgelegen tumoren en complexe ingrepen. Op termijn kan de techniek breed inzetbaar zijn binnen de oncologische chirurgie, mede omdat veel tumoren zichtbaar zijn met deze PET-tracer en er aanvullende, tumorspecifieke tracers beschikbaar zijn.
De studie onderstreept de groeiende rol van geavanceerde beeldvorming tijdens operaties en past binnen de ontwikkeling richting hybride OK’s, waar diagnostiek en interventie samenkomen. Dat vraagt om intensieve samenwerking tussen nucleaire geneeskunde, stralingsbescherming en chirurgie. “De PET-scanner komt letterlijk naar de OK,” zegt Vonk.
Volgens kaakchirurg-oncoloog Max Witjes markeert dit onderzoek een belangrijke stap: “Het concept van de beeldgestuurde operatiekamer komt hiermee echt binnen bereik. Daarmee zetten we een belangrijke stap om operaties veiliger en effectiever te maken, en de zorg voor kankerpatiënten te verbeteren. En op een zeer innovatieve manier: de inzet van beeldvormende technieken op een OK wordt nog maar op een paar plekken in de wereld getest.”
Om het onderzoek te kunnen uitvoeren heeft Jasper een een Mandema-stipendium toegewezen gekregen. Dit is een persoonsgebonden beurs van het UMCG die jonge, recent gepromoveerde arts-onderzoekers (AIOS) in staat stelt hun opleiding tot medisch specialist te combineren met het opzetten van een eigen onderzoekslijn.
PET-CT en kankerzorg
Vorig jaar werd in het St. Antonius onderzoek gedaan of een PSMA PET/CT-scan agressievere prostaatkankercellen kan vinden die met een MRI of biopt over het hoofd gezien worden. In het onderzoek werd aangetoond dat de PSMA PET/CT-scan waardevol is voor het opsporen van agressief, verborgen tumorweefsel. Met deze techniek werd bij ongeveer een op de tien (9%) patiënten tumoractiviteit ontdekt die met reguliere methoden onopgemerkt zou blijven. De scan kan daardoor bijdragen aan eerdere en gerichtere diagnose, al is aanvullend onderzoek nodig om de kosten en stralingsbelasting goed af te wegen.
Daarnaast liet het onderzoek zien dat urologen met behulp van voorspellende rekenmodellen, gebaseerd op bloed- en bioptgegevens, beter kunnen inschatten of een tumor buiten de prostaat is uitgezaaid. Dit ondersteunt meer zenuwsparende operaties en verkleint de kans op bijwerkingen zoals incontinentie en erectieproblemen.
