In Dr Bot: Why Doctors Can Fail Us and How AI Could Save Lives presenteert Charlotte Blease, onderzoeker aan de Harvard Medical School en de Universiteit van Uppsala, een provocerende maar hoopvolle visie: kunstmatige intelligentie zou wel eens de meest betrouwbare arts in de geschiedenis kunnen worden.
De menselijke beperkingen van de geneeskunde
Elk jaar sterven honderdduizenden mensen als gevolg van verkeerde diagnoses door menselijke fouten. Artsen, overwerkt en overweldigd door een eindeloze stroom medische gegevens, worden geconfronteerd met een ongekende crisis van burn-out. “We hebben de neiging om artsen als goden te zien”, zegt Blease. “Maar het zijn mensen, die vatbaar zijn voor vermoeidheid, vooringenomenheid en vergeetachtigheid.”
Haar nieuwste boek, Dr Bot, begint met een ongemakkelijke waarheid: de geneeskunde faalt niet door een gebrek aan medeleven of intelligentie, maar door de beperkingen van het menselijk cognitief vermogen. Elke 39 seconden wordt er een biomedisch artikel gepubliceerd; zelfs als een arts slechts 2 procenr daarvan zou scannen, zou dat hem 22,5 uur per dag kosten. Ondertussen wachten vrouwen gemiddeld bijna negen jaar op een diagnose van endometriose, en slachtoffers van huiselijk geweld vertrouwen tientallen keren vaker een computer in dan een menselijke arts.
Voor Blease ligt het probleem in de psychologische aspecten van de interactie in de spreekkamer. Patiënten laten vaak cruciale details weg uit schaamte of angst. “We sterven van schaamte”, schrijft ze. Hiërarchieën, tijdsdruk en ongelijke dynamiek in de spreekkamer ondermijnen de communicatie. Maar interessant genoeg blijkt uit onderzoek dat mensen vaak eerlijker zijn tegen machines.
Ze stelt dat de meest hardnekkige problemen in de geneeskunde, zoals ongelijkheid, fouten en inefficiëntie, niet kunnen worden opgelost door alleen maar meer personeel aan te nemen of meer geld te investeren. Ze vloeien voort uit de menselijke conditie zelf: cognitieve beperkingen, emotionele vermoeidheid en de sociale structuren die ons gedrag bepalen. “AI biedt een manier om onze menselijkheid aan te vullen, niet te vervangen, door onze blinde vlekken aan te pakken”, aldus Blease.
Maak kennis met Dr Bot
In Dr Bot stelt Blease zich een AI-ondersteund consult voor dat deze menselijke blinde vlekken zou kunnen overstijgen. Kunstmatige intelligentie kan volgens haar zorgen voor “omgevingsintelligentie”: systemen die stil luisteren, transcriberen en analyseren zonder het klinische gesprek te verstoren. Nu al gebruikt een op de zeven artsen in het Verenigd Koninkrijk dergelijke technologie om automatisch elektronische medische aantekeningen te maken.
AI wordt niet moe, discrimineert niet en vergeet niets. Het kan enorme databases verwerken, zeldzame aandoeningen identificeren en subtiele correlaties detecteren die onzichtbaar zijn voor het menselijk oog. Voor naar schatting 500 miljoen patiënten met zeldzame ziekten wereldwijd kunnen AI-tools binnen enkele seconden diagnostische inzichten bieden, waar traditionele geneeskunde daar decennia over kan doen.
“Het boek is geen liefdesbrief aan technologie”, benadrukt ze. “Het is een oproep tot verantwoordelijkheid.” Bij onzorgvuldig gebruik kan AI bestaande ongelijkheden versterken en de privacy aantasten. Maar wanneer het op een doordachte manier wordt geïmplementeerd, kan het ook de meest ethische partner van de geneeskunde worden.
Naast diagnostiek benadrukt Blease hoe AI de aard van de zorg kan veranderen, van gepersonaliseerde behandelplannen tot ondersteuning van de geestelijke gezondheid. Ze merkt op dat mensen 37 keer meer geneigd zijn om huiselijk geweld te melden aan een computer dan aan een menselijke arts. “Als AI deuren kan openen naar eerlijkheid en veiligheid,” schrijft ze, “dan redt het nu al levens.”
Artsen en machines moeten samenwerken, niet concurreren
AI belooft zoveel, maar de geneeskunde blijft zich verzetten tegen de AI-revolutie. Blease wijst erop dat de medische wereld zich in het verleden tegen elke grote innovatie heeft verzet. “Antiseptica, anesthesie, handhygiëne in ziekenhuizen en telegeneeskunde werden ooit met dezelfde scepsis ontvangen”, merkt ze op. “Nu zijn ze onmisbaar.”
Haar enquêtes, die bijna tien jaar beslaan, laten een tegenstrijdigheid zien: de meeste artsen denken dat AI alleen de taken zal overnemen die ze niet leuk vinden, zoals papierwerk, transcripties en planning. Maar de technologie gaat veel verder dan administratief werk. Ze begint de fundamenten van het diagnostisch redeneren zelf uit te dagen. “De vraag is niet of AI artsen zal helpen”, zegt Blease, “maar hoeveel van de geneeskunde menselijk moet blijven.”
Generatieve AI-systemen doen al hun intrede in onderzoekskamers, waar ze in realtime differentiële diagnoses stellen en vervolginstructies opstellen. Blease voorziet geen vervanging van artsen, maar een symbiose waarin machines het menselijk inlevingsvermogen en beoordelingsvermogen versterken. “AI kan ons teruggeven wat de geneeskunde kwijtgeraakt is: tijd om te luisteren.”
Tegelijkertijd waarschuwt ze voor zelfgenoegzaamheid. “Artsen moeten leren om met algoritmen te werken, niet eromheen”, zegt ze. Toekomstig medisch onderwijs moet volgens Blease AI-geletterdheid omvatten, zodat jonge artsen weten hoe ze de resultaten van algoritmen moeten interpreteren en kritisch moeten bevragen. “De volgende generatie artsen moet tweetalig zijn: vloeiend in menselijke empathie en in machine-redeneringen.”
Een meer menselijke gezondheidszorg
Paradoxaal genoeg, zo stelt Blease, zou automatisering de geneeskunde juist menselijker kunnen maken. Hoe meer machines repetitieve of data-intensieve taken uitvoeren, hoe meer emotionele energie clinici aan hun patiënten kunnen besteden. “AI kan de zorg persoonlijker maken”, zegt ze, “niet minder.”
Toegang is ook een morele kwestie. Meer dan de helft van de wereldbevolking heeft nu toegang tot mobiel internet, maar miljoenen mensen hebben nog steeds geen toegang tot basisgezondheidszorg. Zelfs onvolmaakte AI-chatbots kunnen volgens haar levensreddend zijn voor mensen die helemaal geen dokter hebben. ChatGPT kan bijvoorbeeld al betrouwbare begeleiding bieden bij aandoeningen die anders jarenlang ongediagnosticeerd zouden blijven.
Natuurlijk moeten deze systemen transparant, verantwoordelijk en veilig zijn. “We moeten niet hogere eisen stellen aan machines dan aan mensen”, waarschuwt Blease. Per slot van rekening is slechts ongeveer de helft van de medische beslissingen tegenwoordig gebaseerd op het beste beschikbare bewijs.
Toch gelooft ze dat patiënten zich sneller zullen aanpassen dan het gezondheidszorgsysteem zelf. “We hebben het eerder gezien”, zegt ze. “Toen het internet zijn intrede deed, vreesden artsen dat het chaos zou veroorzaken. In plaats daarvan heeft het patiënten meer macht gegeven.” AI zal volgens haar hetzelfde doen: informatie democratiseren en een nieuw soort partnerschap tussen patiënt en zorgverlener bevorderen.
Dr. Bot zal moeite hebben om vertrouwen te winnen
Dr. Bot gaat minder over machines dan over de mensen die ze dienen. Het stelt de vraag wat we echt willen van de gezondheidszorg: zekerheid, empathie of gewoon tijd. Voor Blease ligt het antwoord in evenwicht. “AI zal de gezondheidszorg niet oplossen”, geeft ze toe. “De introductie ervan zal rommelig verlopen. Maar net als het internet eerder, zal het de toegang tot informatie democratiseren, en dat is revolutionair.”
De dokter van de toekomst is misschien geen mens, maar dat betekent niet dat hij of zij niet om ons geeft. “Kunstmatige intelligentie zal medeleven niet vervangen”, zegt ze. “Het geeft ons misschien juist de ruimte om het opnieuw te ontdekken.”
De visie van Blease, radicaal maar toch realistisch, herdefinieert de toekomst van de zorg als een samenwerking tussen code en geweten. Dr Bot is een manifest voor het opnieuw menselijk maken van de gezondheidszorg door middel van technologie, een herinnering dat de machines die we bouwen slechts zo wijs kunnen zijn als de mensen die ze ontwerpen. De echte test voor AI in de geneeskunde, zo stelt ze, is niet of het kan denken zoals wij, maar of het ons kan helpen een betere versie van onszelf te worden.
AI kan de geneeskunde helpen verbeteren, maar alleen als we eerlijk zijn over de menselijke feilbaarheid: de fouten die we maken, de vooroordelen die we hebben en de beperkingen van wat onze geest kan verwerken. Als we die waarheden niet onder ogen zien, zal er niets veranderen. De gezondheidszorg zal steeds inefficiënter worden en patiënten zullen meer vertrouwen hebben in hun AI-chatbots dan in menselijke artsen. De weerstand van de geneeskunde tegen verandering zal zich uiteindelijk tegen haar keren.
