De digitaliseringsdoelstellingen van het Integraal Zorgakkoord (IZA) bieden een unieke kans om samen te werken aan toekomstbestendige landelijke databeschikbaarheid, stelt Hans Mekenkamp, partner bij MedicalPHIT. Hij denkt dat Nederland hierin een grote stap vooruit kan maken door de lijnen van de European Health Data Space (EHDS) één op één te volgen.
Nederland heeft te maken met een kloof tussen de vraag naar zorg en het beschikbare aanbod. “Daarom ben ik blij met het IZA, want dit schetst de contouren voor hoe we dit kunnen voorkomen, en de duidelijke rol die digitalisering en databeschikbaarheid hierin kunnen spelen”, zegt Mekenkamp. “Het IZA is daarmee een bruikbaar hulpmiddel om te komen tot betere zorg: zorg die betaalbaar is, realiseerbaar en van goede kwaliteit.”
Iedere regio werkt op eigen wijze aan deze doelstellingen van het IZA, ziet Mekenkamp, en daarin ontstaan al meerdere positieve initiatieven. “Zorgverzekeraars spelen hierin een belangrijke rol door samenhang te bevorderen en, waar mogelijk, overkoepelende initiatieven te stimuleren. Dit helpt om een landelijk dekkend netwerk te realiseren dat voldoet aan de eisen van de EHDS. Als hierbij de lijnen van de EHDS één op één worden gevolgd, betekent dit dat een aantal belangrijke keuzes voor landelijke thema’s kunnen worden gemaakt, die dan in alle regio’s kunnen worden geïmplementeerd. Voor de individuele instellingen geeft dat helderheid en duidelijkheid. Door deze denklijn te volgen, en met een gezamenlijke aanpak, gaat het lukken om de digitaliseringsdoelstellingen van het IZA te realiseren.”
Gezamenlijke keuzes maken is belangrijk
Deze aanpak biedt kansen om met elkaar tot een landelijke digitale basis te komen, meent hij. “Een belangrijke les uit het verleden is dat er in 2011 geen keuze is gemaakt voor een landelijke infrastructuur, wat heeft geleid tot versnippering. Nu is het essentieel dat regio’s en daarmee ook de zorginstellingen de gemeenschappelijke voorzieningen opnemen in hun digitaliseringsplannen, zodat we toewerken naar een landelijk netwerk dat voldoet aan de eisen van de EHDS.”
Door gerichte samenwerking en het ontwikkelen van overkoepelende oplossingen is het volgens Mekenkamp mogelijk om stapsgewijs verdere vooruitgang boeken. Initiatieven zoals het DVD-exit- en Faexit-project van VZVZ, Zorgverzekeraars Nederland en RSO-NL, gericht op het uitfaseren van respectievelijk de DVD en de fax, laten zien dat een landelijke aanpak werkt. “Met deze samenwerking en een gezamenlijke werkagenda ben ik ervan overtuigd dat we dichter bij de realisatie van de digitaliseringsdoelstellingen komen."
Keuzes maken
De IZA-doelen op het gebied van digitalisering zijn gegroepeerd rondom eenheid van taal, generieke functies en een landelijk dekkend netwerk. Als die worden gerealiseerd, leidt dit tot databeschikbaarheid en is het de basis voor hybride zorg en innovaties die de zorg beter en efficiënter maken, zodat met minder mensen dezelfde zorg kan worden geleverd, verwacht Mekenkamp.
“Belangrijk hierbij is te beseffen is dat als je keuzes maakt Europa boven Nederland gaat, landelijk boven regionaal en regionaal boven specifieke doelgroepen in de zorg. Wat de EHDS doet met strengere regelgeving – die de patiënt, de zorgverlener en de onderzoeker toegang geeft tot data, zodat de zorg efficiënter kan worden verleend op het gebied stelt – is in lijn met onze Nederlandse wetgeving (Wegiz). Het is alleen strenger en met duidelijke keuzes. Maar we zijn als onderdeel van de EU verplicht om ons eraan te conformeren, de keus wordt voor ons gemaakt.”
Ofwel: volg de regels in lijn met de EHDS. In die EHDS worden keuzes gemaakt over zaken waarover Nederland maar niet tot beslissingen komt. Over opt-out of opt-in bijvoorbeeld. Hierover moeten nu achttien miljoen mensen via Mitz hun eigen toestemmingsbeheer regelen. Mekenkamp: “De EHDS is daar glashelder in: we gaan voor volledige opt-out. Ik zou zeggen: doe dat dan nu dus gewoon als Nederland ook in dezelfde lijn als de EHDS en gebruik Mitz., alleen dan voor de opt-out.”
In de EHDS worden op zes dossiers keuzes gemaakt die heel mooi overeenkomen met de vijf programma’s binnen de Wegiz, stelt Mekenkamp. Het ziet er in de EHDS alleen allemaal net een beetje anders uit.
“De basisgegevensset zorg (BgZ) die we in Nederland hanteren bijvoorbeeld lijkt op de Europese patiëntsamenvatting, de European Patient Summary (EPS), maar is het net niet. Dat is best irritant als je bedenkt dat al in 2026 alle lidstaten van de EU verplicht zijn om alle patiëntdata van hun eigen land in Europa beschikbaar te maken. Laten we de European Patient Summary direct invoeren en de handen uit de mouwen steken. Door nu samen te werken en actie te ondernemen, zorgen we ervoor dat we bijblijven op Europees niveau en straks niet achter de feiten aan moeten lopen.“
Kansen
"Als Nederland landelijk afstemt op de Europese lijn, ligt er een mooie kans voor de regio’s om daarop voort te bouwen," zegt Mekenkamp. "Op dit moment zijn de regio’s volgens de IZA-regioindeling bezig met het maken van hun eigen regioplannen om de digitaliseringsdoelstellingen te realiseren. Dat biedt veel ruimte, maar vraagt ook duidelijke afspraken om zo landelijke databeschikbaarheid te garanderen. Gezamenlijke keuzes maken is belangrijk, vooral omdat specifieke doelgroepen, zoals de langdurige en de curatieve zorg, nu nog heel verschillend werken.”
Ook binnen sectoren zoals de VVT en de huisartsenzorg zijn er uiteenlopende projecten. Met een nationale koers en duidelijke kaders in lijn met de EHDS kunnen we echter eenduidig vooruit, benadrukt Mekenkamp. “Door landelijk implementatiekeuzes te maken en regio’s daarin te ondersteunen, ontstaat een sterke basis voor elke lokale zorginstelling om tijdig en efficiënt mee te kunnen ontwikkelen. Zo kunnen we de IZA-doelstellingen realiseren en samen bouwen aan een toekomstbestendige zorg. Kortom: denk groot en zet de Europese visie centraal."
Samenhang vereist
Het is volgens Mekenkamp heel voorspelbaar – gelet op het feit dat we zoals gesteld geen landelijk dekkend netwerk hebben om informatie veilig uit te wisselen – wat er gebeurt als we dit niet doen. “We hebben allemaal paden ontwikkeld die langs elkaar heen lopen en we moeten toe naar gemeenschappelijke voorzieningen”, zegt hij. “Je hebt niets aan die voorzieningen zolang je die niet allemaal in lijn met elkaar én tegelijk implementeert.”
Ter verduidelijking maakt hij een vergelijking met ons wegennet. “Stel dat je iets van A naar B moet brengen. Daar hebben we wegen, rotondes, stoplichten et cetera voor. Die infrastructuur is op orde. We hebben zelfs internationaal afspraken gemaakt dat we op die wegen allemaal rechts rijden en stoppen voor een rood licht. Vertaal dat eens naar de Nederlandse zorg. Dan is mijn stelling: aan één gemeenschappelijke voorziening heb je niets als je niet daarbij ook de identificatie, de authenticatie, de autorisatie, de lokalisatie van de informatie van de burger, de toestemming, de adressering en de logging hebt geregeld. Je hebt niet alleen de weg nodig, maar ook de afspraken over hoe je daarover iets van A naar B brengt. Daarvoor moet je al die zaken in hun onderlinge samenhang met elkaar regelen. Dat is niet iets wat alleen op technisch niveau moet worden gedaan, maar ook op organisatorisch niveau. Je moet verplichten dat iedereen het gaat gebruiken. Dat doet de EHDS voor heel Europa.”
Nog twee jaar
Als we ervan doordrongen zijn dat we Europa moeten volgen, concludeert Mekenkamp, dan is de volgende stap dat we de landelijke infrastructuur als nutsvoorziening (gratis te gebruiken) beschikbaar stellen. “Dán hebben we in de zorg de databeschikbaarheid waarnaar we streven. Als we het aan de individuele regio’s overlaten en vrijlaten in keuzes maken krijgen we landelijke databeschikbaarheid niet voor elkaar. Nederland als één regio. We moesten daarvoor een boost geven aan de implementatie. Met landelijke regie de komende twee jaar, want dat is de resterende tijd die het IZA ons nog biedt en voordat de EHDS van kracht is. In het IZA-uitvoeringsakkoord is het netjes opgeschreven, maar nu moeten we het gaan dóen, om die kloof tussen de zorgvraag en het zorgaanbod te dichten. Dat zou bij iedere zorgbestuurder en zorgorganisatie bovenaan de agenda moeten staan, niet het eigen belang of de eigen continuïteit.”
