Lea Bouwmeester nam begin 2018 het voorzitterschap van de redactieraad van ICT&health over van zorginnovator Lucien Engelen. E-health en digitalisering stonden destijds nog in de kinderschoenen. In mei 2023 droeg zij haar functie over aan Diederik Gommers.
Hoe zag de zorgwereld er op digitaal gebied uit begin 2018? Met welk idee, voornemen of doel ben je aan je voorzitterschap begonnen?
“Toen ik in 2018 begon, draaide ICT in de zorg vooral om systemen, data en efficiency. De mens stond nauwelijks centraal. Mijn doel was zichtbaarheid creëren om technologie menselijker te maken: verbinden, leren en samen ontdekken wat écht werkt. Binnen de redactieraad wilden we de menselijke maat in innovatie zichtbaar maken, technologie als middel voor nabijheid en betekenisvolle zorg. We wilden ruimte creëren voor reflectie, twijfel en leren. Ook het gesprek over digitale vaardigheden, bewustwording van kansen en risico’s en de balans tussen publieke en private belangen kreeg nadruk. ICT&health groeide zo uit tot een platform dat liet zien dat digitalisering niet over afstand gaat, maar over verbinding, mits ontworpen mét mensen en niet vóór hen.”
Wat was volgens jou de grootste uitdaging destijds om voor het voetlicht te brengen in de zorg/bij het lezerspubliek?
“Dat digitale zorg vaak als afstandelijk en kil werd gezien, terwijl het in goede vorm juist nabijheid kan brengen, tot in de huiskamer. Er werden destijds veel aannames gedaan voor anderen: ‘Ouderen willen dat niet’ of ‘dat kunnen ze niet’. In werkelijkheid bleek die groep veel diverser, met grote verschillen in wensen, vaardigheden en bereidheid om digitale zorg te omarmen. Sommige ouderen stonden open voor nieuwe technologie, zagen er de voordelen van in; anderen hadden meer ondersteuning of een andere aanpak nodig. Je kunt nu eenmaal niet voor anderen invullen wat ze willen of wat ze kunnen. Daarnaast stonden innovaties vaak los van de praktijk en was er weinig aandacht voor eigenaarschap en voor het veilig delen van data in publiek belang. Ik wilde die vooroordelen doorbreken: technologie is geen bedreiging voor de menselijkheid, maar juist een kans om de zorg persoonlijker, slimmer en meer op maat te maken, mits mensen kunnen meedoen en zich gezien voelen.”
Wat is hiervan terechtgekomen?
“Er is duidelijk meer bewustzijn ontstaan over de waarde van mensgerichte digitalisering. Co-design is inmiddels vanzelfsprekender, net als aandacht voor digitale vaardigheden en bewustwording van kansen én risico’s. Het gesprek over data en eigenaarschap heeft zich verdiept, met initiatieven zoals: mijn data, onze gezondheid en samen zoeken hoe gegevens veilig, eerlijk en in het publieke belang kunnen worden gedeeld. Tegelijkertijd groeide het begrip dat digitale zorg nabijheid kan versterken, mits goed ingebed in relatie en context. ICT&health bood ruimte om dat te verkennen, voorbij het zwart-witdenken van ‘techniek is koud’. De toon is opener: digitalisering als samenspel van mens, techniek en waarden. Dat hielp de zorg écht een stap verder.”
Terugkijkend op de afgelopen jaren: zet Nederland in op de juiste elementen om de zorg te verbeteren via digitalisering/ICT?
“Zeker, maar de nadruk ligt nog te vaak op systemen en beleid, terwijl de winst juist zit in eenvoud, gebruiksgemak en vertrouwen. Digitalisering vraagt om meer dan technologie of digitaliseren van het bestaande. Het vraagt ook om vaardigheden, bewustwording en aandacht voor wat mensen nodig hebben om te kunnen meedoen. Positief is dat het gesprek over data, eigenaarschap en publieke versus private belangen breder wordt gevoerd. Tegelijk blijft het delen van gegevens in publieke waarde lastig en dreigen nieuwe afhankelijkheden (vendor lock-ins). De richting is goed, met meer oog voor menselijke ervaring en co-creatie. Maar digitalisering blijft pas duurzaam als het bijdraagt aan nabijheid, zelfredzaamheid en kwaliteit van contact. Technologie moet de zorg dichterbij brengen, niet verder weg.”
Heeft de zorg bijgeleerd en op welke terreinen? Waaraan zag je dat?
“De zorg heeft geleerd om digitalisering te zien als een cultuur- en leerproces, niet alleen als technische vernieuwing. Er is meer aandacht gekomen voor digitale vaardigheden, voor bewustwording van kansen en risico’s en voor het belang van samenwerken over domeinen heen. Organisaties leren dat technologie juist nabijheid kan brengen, contact in plaats van afstand, als mensen zich gesteund voelen en de juiste randvoorwaarden aanwezig zijn. Ook het gesprek over data werd volwassener: hoe delen we wat waardevol is zonder publieke waarde te verliezen aan private winst? De zorg is opener, lerender en minder oordelend geworden, met meer waardering voor wat mensen wél kunnen. Dat stemt hoopvol voor de toekomst. En een groot compliment voor Tom Xhofleer en team ICT&health voor hun tomeloze inzet!”
