Maria Bäcklund-Hassel, Senior Advisor en Internationaal Coördinator bij het Zweedse eHealth Agency, deelt de weg die Zweden heeft afgelegd om een leider te worden op het gebied van digitale gezondheidszorg: van inzichten in de vroege invoering van elektronische recepten in het land tot de uitdagingen van interoperabiliteit, het belang van vertrouwen en de groeiende rol van kunstmatige intelligentie.
Als we buiten de “bubbel” van de digitale gezondheidszorg stappen, waar alles modern en nieuw is, zien we dat gezondheidszorgsystemen nog steeds voor grote uitdagingen staan. Welke problemen zijn er vanuit uw perspectief nog?
Nogal wat. Een van de voor- en nadelen van Zweden is dat we al heel vroeg hebben gedigitaliseerd. We hebben EHR-systemen in de hele gezondheidszorg en gedigitaliseerde sociale zorg, maar elk van onze 21 regio's ontwikkelde zijn eigen infrastructuur. Dat zorgde voor versnippering en interoperabiliteitsproblemen. De systemen werden gebouwd om directe klinische problemen op te lossen, niet met hergebruik van gegevens in de toekomst in gedachten. Nu hebben we talloze kwaliteitsregisters die gegevens dupliceren die idealiter uit EHR's gehaald zouden moeten worden. Als we het over konden doen, zouden we zeker twee of drie stappen vooruit denken.
Hoe is de digitalisering van de gezondheidszorg in Zweden begonnen?
Vanuit twee centrale invalshoeken. Als apotheker wijs ik vaak op e-recepten. Halverwege de jaren tachtig introduceerde onze staatsapotheek ze, vooral om het handschrift van artsen niet te hoeven ontcijferen. In die tijd hadden alleen apotheken computers, dus het werkte niet goed tot eind jaren '90, toen de digitalisering de zorgverleners bereikte. E-recepten waren een succes omdat de wetgeving het eenvoudig maakte om ze te valideren. Dat gaf regio's een duidelijk stappenplan. Voor andere klinische informatie schaften individuele klinieken echter systemen aan op basis van de behoeften van de workflow, zonder veel rekening te houden met het delen van gegevens in de toekomst.
Zweden lijken erg open te staan voor digitale diensten. Hoe komt dat?
Een belangrijke factor was de “Home PC”-hervorming in het midden van de jaren negentig. De overheid en vakbonden subsidieerden pc's en moedigden mensen aan om thuis te leren. Dat viel samen met de opkomst van het internet, waardoor digitale geletterdheid mainstream werd. Vandaag de dag maken zelfs 85-plussers wekelijks gebruik van het internet. Dat brede comfort met technologie heeft de adoptie van digitale gezondheidsdiensten ondersteund.
Speelt geografie ook een rol?
Het helpt, maar het is niet de enige reden. Zelfs mensen in de buurt van grote ziekenhuizen geven de voorkeur aan digitaal gemak. Ik woon naast het grootste universiteitsziekenhuis van Zweden, maar toch verleng ik mijn recepten online - waarschijnlijk via een bot. In landelijke gebieden kunnen mensen artsen raadplegen vanuit bibliotheekkamers in plaats van uren te rijden. Onze breedbandstrategie heeft ook een grote rol gespeeld. Meer dan 95% van Zweden heeft snel internet, zelfs afgelegen berghutten.
De digitalisering van Estland werd gedreven door een gebrekkig gezondheidszorgsysteem. Was dat ook het geval in Zweden?
Nee, ons systeem werkte goed. Maar we hebben altijd een tekort aan arbeidskrachten gehad. We hebben niet genoeg mensen om aan de toekomstige vraag te voldoen. Dus hebben we slimmere, efficiëntere systemen nodig - vooral in afgelegen gebieden.
Laten we de succesfactoren achter de digitale gezondheidsreis van Zweden eens op een rijtje zetten.
Digitale geletterdheid en toegang tot breedband. Maar ook samenwerking. Het 1177-platform - onze nationale telefoon- en webdienst voor gezondheidsadvies - was een gezamenlijke inspanning van de regio's. Het is nu een vertrouwd merk. Het is nu een vertrouwd merk. Mensen weten dat ze bij 1177 terecht kunnen als ze hulp nodig hebben. Daarnaast zijn Zweden gewend aan digitale diensten op alle gebieden van het leven.
Sommige mensen hebben echter nog steeds moeite met digitale gezondheid, vooral oudere generaties.
Dat is waar, maar er is een verschil. In Zweden hebben mensen niet één “huisarts”. We gaan naar gezondheidscentra en zien elke keer andere artsen of verpleegkundigen. We zijn dus meer gewend aan systemen dan aan individuen. En tijdens de pandemie hadden we al een digitale infrastructuur. We hebben het alleen intensiever gebruikt.
Wat is de rol van het Zweedse eHealth Agency?
We werden opgericht na de deregulering van de apotheekmarkt, waarbij we de infrastructuur voor recepten overnamen. Nu hebben we de taak om een nationale digitale gezondheidsinfrastructuur te helpen ontwikkelen. De huidige opzet, met 21 regionale systemen, is te gefragmenteerd en te duur. Het is onze taak om een toekomstbestendige nationale infrastructuur voor te stellen, herbruikbare componenten te identificeren en te beginnen met het bouwen van de belangrijkste digitale bouwstenen.
Wat moet er nog gebeuren?
We moeten overeenstemming bereiken over standaarden en specificaties. Op dit moment kunnen we alleen aanbevelingen doen. Interessant is dat de regio's zelf vragen om iemand die beslissingen neemt - ze willen duidelijke regels. Juridische kaders moeten ook in overeenstemming zijn met de EU-regelgeving en we hebben technische specificaties nodig voor naadloze gegevensuitwisseling.
Houden Zweedse artsen van hun computers?
Ik zou niet zeggen dat ze er dol op zijn, maar ze zien ze wel als essentieel. EHR-systemen voldoen niet altijd aan de verwachtingen, maar artsen erkennen de noodzaak ervan. Er is ook een generatieverschuiving: degenen die met papieren dossiers zijn begonnen, hebben zich in de loop der tijd aangepast.
Dus kan AI de frustraties van EHR oplossen, zoals velen hopen?
Dat is de hoop, maar het is niet eenvoudig. Artsen moeten betrokken worden bij de ontwikkeling van AI om ervoor te zorgen dat het nuttig is en om te begrijpen hoe het werkt. Gestructureerde gegevens zijn ook essentieel. Er is veel hype. Soms worden dingen als “AI” bestempeld terwijl ze dat niet zijn, maar het is spannend. Er is altijd iets nieuws te leren.
Hoe is uw reis naar digitale gezondheid begonnen?
Mijn vader was leraar en hobby-uitvinder, dus we hadden al vroeg een zelfgebouwde computer. Ik heb me altijd aangetrokken gevoeld tot chemie en technologie. Toen ik in de jaren 90 in de apotheek begon, kwamen de computers op en ik was gefascineerd door hoe ze de werkprocessen veranderden. Ik hielp ook oudere collega's zich aan te passen; het was een echte generatiekloof.
Welk advies zou u landen geven die beginnen met digitale transformatie?
Denk verder dan het oplossen van één probleem. Zorg ervoor dat gegevens kunnen worden gevalideerd en hergebruikt. Ons voorschrijfsysteem is bijvoorbeeld gekoppeld aan registers voor zowel voorschrijvers als apotheken, waardoor validatie eenvoudig is en secundair gebruik zoals onderzoek en trendanalyse mogelijk is. Een unieke persoonlijke ID helpt ook om alles aan elkaar te koppelen. Maar vertrouwen in de omgang met gegevens is cruciaal.
Kan vertrouwen ontworpen of gecreëerd worden?
Vertrouwen is moeilijk op te bouwen en gemakkelijk te verliezen. Transparantie is de sleutel. Mensen moeten kunnen zien wie toegang heeft tot hun gegevens en controle hebben over het delen ervan. Organisaties moeten er dagelijks aan werken om dat vertrouwen te verdienen en te behouden.
Is er ooit een eindpunt voor digitale transformatie?
Nee, het is een continu proces. Er zullen altijd nieuwe technologieën komen. Maar we moeten de basis - interoperabiliteit, goede gegevens en gebruikersgericht ontwerp - goed op orde hebben. Mensen moeten echte voordelen zien. Verandering is moeilijk, vooral als mensen denken dat het oude systeem “prima werkte”.
Op persoonlijk vlak, welke digitale hulpmiddelen maken uw leven gemakkelijker?
Ik houd mijn stappen bij en houd mijn bloeddruk in de gaten vanwege een gezondheidsprobleem in het verleden. Ik gebruik een app die is goedgekeurd door mijn arts. Ik ben ook op zoek naar AI-hulpmiddelen, zoals hulpmiddelen die documenten omzetten in presentaties, maar ik wacht op richtlijnen van instanties voordat ik ze op grote schaal ga gebruiken.
Ben je onlangs digitale oplossingen tegengekomen die je hebben geïnspireerd?
Ik ben onder de indruk van AI-tools die gesprekken tussen arts en patiënt rechtstreeks in EHR's transcriberen en holografische beeldvorming voor chirurgische planning. We moeten echter niet vergeten dat wat we op conferenties zien, vaak ver vooruitloopt op de klinische realiteit. Veel klinieken worstelen nog met basissystemen.
Hoe ziet de Zweedse gezondheidszorg er over vijf jaar uit?
Digitalisering moet een echte impact hebben, vooral met de aanhoudende personeelstekorten. Artsen moeten helpen om de tools die ze gebruiken vorm te geven, en processen moeten misschien veranderen om ze aan te passen aan de nieuwe digitale mogelijkheden. De komende vijf jaar zullen cruciaal zijn.
