De eerstelijnszorg in Nederland is volop in beweging, met veranderingen op het gebied van personele capaciteit, organisatie, passende zorg en de stroom van patiënten. Dat blijkt uit de nieuwste IZA-monitor van onderzoeksinstituut Nivel. Omdat de eerste lijn het grootste deel van de zorgvragen opvangt, zijn in het Integraal Zorgakkoord (IZA) afspraken gemaakt om deze zorg toegankelijk en betaalbaar te houden. De monitor volgt tot en met 2026 hoe deze veranderingen zich ontwikkelen, bekeken vanuit het perspectief van zorgverleners en patiënten.
De meeste zorggebruikers die het afgelopen jaar gebruikmaakten van eerstelijnszorg, waren tevreden over de toegankelijkheid van de zorg en hadden het gevoel dat zij konden meebeslissen over de behandeling. Daarnaast staat een groot deel van de bevolking open voor het digitaal maken van afspraken met een zorgverlener.
De IZA-monitor laat zien dan dat tussen 2019 en 2023 een kleiner aandeel patiënten van binnen verschillende doelgroepen, zoals mensen met diabetes, naar de huisarts ging en meer naar de huisartsenspoedpost. Tegelijkertijd stijgt het aantal verzekerden zonder inschrijving bij een huisartsenpraktijk, wat de toegankelijkheid en continuïteit van de zorg onder druk zet.
Samenwerking tussen sectoren nodig
Uit interviews met zorgpartijen in de regio’s blijkt dat goede samenwerking tussen zorgpartijen essentieel is om de doelen van het IZA te kunnen realiseren. De ZonMw-subsidies, gelijkwaardigheid tussen zorgpartijen, vaste aanspreekpunten van zorgpartijen en een gedeelde visie kunnen hieraan bijdragen. Tegelijkertijd zijn er obstakels, zoals het ontbreken van structurele financiering.
Ondertussen blijft het nog steeds moeilijk om voor huisartsenpraktijken personeel te werven. Binnen de huisartsenzorg is er sprake van hoge werkdruk en een groot ziekteverzuim. Dit blijkt uit de jaarlijkse enquête van het Nivel onder huisartsenpraktijken die eind 2024 is gehouden.
Sinds 2018 monitort het Nivel met de jaarlijkse Nivel Huisartsenpraktijkenenquête of huisartsenpraktijken in Nederland personeelsknelpunten ervaren en zo ja, welke dat zijn. De resultaten worden per regio in Nederland weergegeven. Doordat het Nivel inmiddels beschikt over gegevens van meerdere jaren kan - in aanvulling op de cijfers - per jaar ook worden aangegeven welke ontwikkelingen er vanaf 2018 op specifieke gebieden zijn.
Ten opzichte van 2023 ervoeren meer huisartsenprakijken knelpunten op de arbeidsmarkt. Van de praktijken gaf 65 procent (in 2023 56 procent) aan dat er bij ziekte van collega’s meteen een groot probleem was. Daarnaast gaf 25 procent (in 2023 17 procent) aan dat door werkdruk het ziekteverzuim hoog was. Deze knelpunten spelen al sinds 2019.
Taakherschikking
In juni werd bekend uit een Nivel-onderzoek dat taakherschikking en betere arbeidsvoorwaarden cruciale elementen zijn om deze tekorten op te vangen en om zo de zorg toekomstbestendig te maken. Binnen de forensische geneeskunde is de instroom van nieuwe forensisch artsen structureel lager dan de uitstroom. Tegelijkertijd neemt de vraag naar forensisch-medische expertise toe. Om deze ontwikkeling op te vangen, onderzocht het Nivel samen met Panaxea de mogelijkheden voor taakherschikking.
